http://epaper.ekantipur.com/showtext.aspx?boxid=4928671&parentid=39251&issuedate=152014

एमाओवादी राष्ट्रिय सम्मेलनको पुर्वसन्ध्यामा

खिमलाल  देवकोटा

एमाओवादी पार्टीको राष्ट्रिय सम्मेलन विराटनगरमा हुदैछ । यो सम्मेलनवारे निर्णय गर्ने केन्द्रिय समितिको वैठकमा यो पक्तिकारले पार्टी व्रेक फेल भएको गाडि जस्तो छ तैपनि चालक मस्तछ वरपर वस्ने स्टाफहरु भ्mन मस्त छन् यात्रीहरु केही चालकलाई खवर गर्ने र कोही हामफालेर ज्यान जोगाउने भन्नेमा विभाजित छन् भनेको थियो । आज कमरेड प्रचण्डले एमाओवादीको अव काम छैन यसलाई विघटन गर्न मन छ भनेपछि ढिलै भए पनि मेरो अनुनय काम लागेछ भन्ने लागेको छ । र दडग परेको छु । तर चिन्ता के मा छ भने एमाओवादी विघटन गरेर मात्रै दायित्व पुरा हुदैन । पछि फर्केर हैन, अघि वढेर, क्रान्तिको वाकी कार्यभार पुरा गर्ने नया शक्ति, नया पार्टीको खाचोलाई पुरा गर्ने स्पष्ट मार्गचित्र रहितको खाका दिन जरुरी छ । यस दिशामा सवै माओवादीहरु र गैरमाओवादीहरु पनि जो समाजवादोन्मुख नया संविधानलागि तयार छन् तयार छन् कि छैनन् प्रश्न यही निर छ । यसैको सेरोफेरोमा चर्चा गर्ने प्रयास गरेको छु ।

पुननिर्माणकालागि एमाओवादी विघटनः

माओवादी पार्टीले ईतिहासमै कसैले नगरेको साहस जनयुद्धको थालनी गरेरै गरयो । मुलुकलाई गणतन्त्र, संघीयता, धर्मनिरपेक्षता र समावेशी लोकतन्त्रकालागि तयार पारयो । यसकालागि जनआन्दोलनको माध्यमवाट अरु पार्टीहरुको पनि त्यतिकै भूमिका रहयो । तर सामन्ती राजतन्त्रका विरुद्ध जनयुद्धको तरिकाले लडन तयार गरेको पार्टी गणतन्त्र प्राप्तीको सात वर्ष पश्चात पनि आफनो पुरानो शैली र संरचनामा फेरवदल ल्याउन असफल रहयो । त्यसैकारणले संविधानसभाको दोश्रो निर्वाचनमा अनपेक्षित असफलता त हात पारयो नै । त्यस पछि पनि चेत नखुलेझे गरी पार्टी भित्र पुरानै प्रवृत्ति हावी हुदै जान थाल्ने र पार्टी विपरितहरुको एकत्व हैन एकमना एकताको खोजीमा पार्टी कव्जा गर्ने मिहिन अभ्यासहरु हुन थाले । यही अभ्यासको परिणाम कतिपय जिल्लामा सम्मेलन सम्पनन हुनै सकेनन । कतिपयमा सन्तोषजनक ढंगले काम अघि वढेनन् । जसले अन्तत पार्टी विघटनलाई सघाउ पुराउथ्यो । क प्रचण्डले विराटनगरमा घोषणा नगरे पनि हुने त एमाओवादी विघटन नै हो । तर सो अगावै विघटन गर्न सके आफनै पहलकदमीमा हुने र फेरि पुननिर्माण गर्न सहज हुने छ । यस तर्फ ध्यान जानु सकारात्मक नै हो । यस कदमको सवैले स्वागत गरौं ।

नया निर्माणकालागि नया माओवादी ः

पुरानोको ध्वस र नयाको निर्माण यो साश्वत नियम नै हो । तर सवै पुराना नराम्रा र सवै नया राम्रा भन्ने कुरा नामकै कारणले हुन सक्दैन । त्यसैले त्यो पुरानाले वोकेको विजातिय तत्व नयाले ईन्कार गर्न सक्छ कि सक्दैन । पुरानो पात्र र प्रवृत्तिमा फेर वदल आउछ कि आउदैन प्रश्न त्यहा छ । पात्र उही प्रवृत्ति उही रहयो भने नाम मात्रैको नया ले नया पन दिने छैन । यस तर्फ गंभिरताकासाथ सोच्न जरुरी छ । यसो भनेर हिजोका मानिस सवै फेर्ने र नया लोकका मानिसहरुको पार्टी वनाउने कुरा गर्न खोजिएको पनि हैन र खोज्न पनि हुदैन । त्यसो भयो भने त्यो कामयावी पनि हुदैन । वरु पुरानो पात्रले प्रवृत्ति वदलेर आफुलाई नया वनाउन सक्न पर्छ । सो को अनुभूति दिलाउन सक्न पर्छ । र लोकले त्यो कुरा महशुश गर्न पनि पाउन पर्छ । यसो भयो भने नया 

पार्टी निर्माण दुरुह विषय वन्ने छैन ।

माक्र्सवादका आधारभूत मान्यताभित्रैवाट नया पार्टीः

नया पार्टी गैर माक्र्सवादी वनाएर त्यसले नेपाली समाजको रुपान्तरणको कार्यभार पुरा गर्न सक्दैन । यो दुनियामा माक्र्सवाद वाहेक अरु कुनै वैज्ञानिक समाज विज्ञानको आविष्कार भएको छैन । माक्र्सवादका कटटर विरोधीहरु प्नि माक्र्सवादका अंश अंश सापट लिएर आफनो समाज सम्वृद्ध गरेकाछन् । त्यसैले नेपाली समाज कम्युनिष्ट चेतनाले भरिएको छ  । माक्र्सवादप्रति अगाध श्रद्धा पनि छ । त्यसैले माक्र्सवादका आधारभूत मान्यताकै आलोकमा तर एक्काईसौ शताव्दीको आवश्यकतालाई संवोधन गर्ने स्वरुप र आकारमा नया पार्टी निर्माणको अभ्यास आरम्भ गर्नु उपयुक्त हुनेछ । 

नेपाली समाज अनुकुलको विचार र राजनीतिः

एक्काईसौ शताव्दीको माक्र्सवादको आलोकमा नेपाली समाजको ठोस विश्लेषणका आधारमा तयार हुने ठोस निष्कर्षलाई संवोधन गर्ने गरी नेपाली विचार र राजनीतिको विकास यतिवेलाको खाचो हो । माक्र्सवादलाई धर्मशास्त्रका रुपमा लिने पण्डितहरु वा माक्र्सवादलाई जन्मजात शत्रु देख्ने प्रवृत्तिहरु नछोडदासम्मजतिसुकै कोशिस गरे पनि यो अभियानका अन्तिम गन्तव्यसम्म पुग्ने सहयात्री हुन सक्ने छैनन । यो कुरालाई हेक्का राखदै तत् तत् स्थानमा समाजका पात्र र प्रवृत्तिहरुको क्षमतालाई सदुपयोग गर्ने नै गरी योजना निर्माण गर्न जरुरी छ ।त्यो भन्दा पनि पहिला नेपाली समाजको चरित्रको विश्लेषण गर्ने यहाको वास्तविक अन्तविरोधको पहिचान गर्ने र सो को समाधानको मार्गचित्र कोर्ने यो काम नया पार्टीको दोश्रो कार्यभार हुन पर्नेछ । 

जनविश्वास पैदा गर्ने सांगठनिक संरचनाः 

पार्टी संगठन कैलै पनि स्थायी संरचना हैन । यो आवश्यकतामा वन्ने र अनावश्यक हुदा भत्कने नै चिज हो । तर सो संयन्त्र पार्टीको विचार वोक्ने साधन पनि हो । त्यसैले यो साधन यस्तो वनोस नया पार्टी निर्माणकालागि तयार गरिएको विचार र राजनीति वोक्न सक्षम वनोस । युद्धकालिन सांगठनिक संरचना चुनावी प्रतिस्पर्धामा खरो उत्रन पर्ने शान्तिकालिन कार्यभारको आवशयकतामा वदल्न सकियोस वदल्न संभव छैन भने पुरानो संगठन विघटन गर्न र नया विचार र राजनीतिका आधारमा नया सांगठनिक संरचना निर्माणको थालनी गर्ने हिम्मत नेतृत्वले गरोस भन्ने पनि यतिवेलाको अपेक्षा हो । नया पार्टी संगठन जनताको आकर्षणको केन्द्र वनोस । सदस्यताकालागि फोस्रा आश्वासन हैन लामवन्दी र जनताको घेरावन्दी वनोस ।

जनविश्वास आर्जन गर्ने आचार विचारः

कम्युनिष्टहरु ईमान्दार हुन्छन् । जनताको ईच्छा विपरित उनीहरु सित्तैमा केही पनि लिदैनन् । वगैचामा फलेका फल खाए पछि वस्तु अनुसारको मुल्य वापतको दाम सोही वोटमा राखेर हिडछन् । यस्ता कुराहरु यतिवेला एकादेशको कथा भए । वरु विना लगानी नाफा खाने र विना श्रम ऐयाशी जीवन जिउने को हो भन्दा कम्युनिष्टहरु भन्न पर्नेमा वदलिएको अवस्थामा जनताको विश्वास आर्जन गर्न कठिन भएकोछ । जनताको वहुमत हिस्सा नै स्वय कम्युनिष्ट विचारप्रतिको आश्थाका कारणले मात्रै थुप्रै कम्युनिष्ट पार्टी नामका पसलहरु चलेकाछन् । तर ती पसलहरु कम्युनिष्ट पार्टी तिनका नेता र कार्यकताको क्षमताका कारणले चलेको हैन भन्ने स्पष्ट छ ।  आजको दुनियामा नेता र कार्यकर्ताप्रति जनताको विश्वास गुमेको छ । सो गुमेको विश्वास आर्जन गर्न अरु कसैको सहयोगवाट भन्दा पनि कम्युनिष्ट आफै आफनो आचार व्यवहार परिवर्तन गर्न तयार हुन पर्छ । अव आयो नया पार्टी र कम्युनिष्ट आदर्शको पार्टी भन्ने पुरै विश्वास जगाउन नसक्दा सम्म नया पार्टीको खाचो भए पनि सफलताको ग्यारेण्टी भने गर्न सकिदैन ।

उल्टो यात्रा सुल्टाउन जरुरीः

एमाओवादी यतिवेला स्वीकार्नै पर्छ उ उल्टो यात्रामा छ । चुनाव पछिको केन्द्रिय समितिको वैठकले नेताहरुको कार्यशैली सुधारको निर्णय गरयो । ठीक्क वोल्ने, पाएसम्म घर सर्ने, सचिवालय व्यवस्थित गर्ने,आर्थिक कारोवार मुल नेतृत्वले नगर्ने आदि आदि कुरा माघ महिनामै गरयो । ठीक दुई महिनाको ब्रेक पछि वैशाखमा संगठन वनाउने अभियानमा कस्सिएकोछ । अवका ठीक केही महिना पछि विचार राजनीति र कार्यदिशा परिमार्जन गर्ने विशेष महाधिवेशनको घोषणा विराटनगरवाट हुने छ । यो यात्रा जानेमानेको र भन्दै आएको वैज्ञानिक विचार, विचार अनुकुलको संगठन र सोही अनुसारको कार्यशैली भन्ने शुत्रको पुरै विरुद्धमा छ । यस्तो अवस्थामा अव कि त नया का नाममा उल्टै यात्रा सही निर्धक्क त्यसै गर्न जरुरी छ हैन भने विना कुनै हिचकिचाहट उल्टो यात्रा सुल्टयाउन जरुरी छ ।

राष्ट्रिय महत्वको तात्कालिन कार्यभारः

विगत साठी वर्षको नेपाली जनताको सपना दश वर्षको जनयुद्ध १९ दिने जनआन्दोलन र मधेश विद्रोह समेतको साझा लक्ष संविधानसभावाट संविधान जारी गर्ने कुरा यतिवेलाको राष्ट्रिय प्राथमिकताको एजेण्डा हो । यसकामकालागि छुटटयाईएको संविधानसभाको समितिको कार्यभार एमाओवादीको काधमा नै आईपरेको छ । जसकालागि कम्युनिष्टहरुको मात्रै एकताले पुग्दैन । गैर कम्युनिष्ट हरुलाई पनि सहमत गराउनै पर्छ । अर्थात उनीहरुलाई पनि नेतृत्व दिन सक्न पर्छ । यस्तो अवस्थामा पहिला आफनो पार्टी संगठित गर्ने त्यसपछि विचार मिल्ने कम्युनिष्टहरुको एकतालाई सुदृढ गर्ने त्यसपछि गैर कम्युनिष्टहरु तर एजेण्डा मिल्नेहरुसंग मोर्चा वनाउने र अन्तमा गैर कम्युनिष्टहरुसंग समझदारी कायम गर्दै मुलुकलाई नया संविधान दिने कार्यभार यतिवेलाको हो । विराटनगरमा पुरानो एमाओवादी विघटन गर्दा र नया कम्युनिष्ट केन्द्र निर्माण गर्दै गर्दा राष्ट्रिय प्राथमिकताको यो कार्यभारले चर्चा र महत्व पाएन भने राष्ट्रिय र अन्तरािष्ट्रय रुपमा पनि एमाओवादी सम्मेलन आन्तरिक किचलो व्यवस्थापनको प्रयास वा भागवण्डा जस्तो कर्मकाण्डी सभामा विलय हुनेछ । देश जनता र दुनियाले खासै चासो राख्ने छैनन् । त्यसैले देश जनता र दुनियाको चासोको संवोधन गर्न र सोकलागि आवश्यक ध्यान खिच्नकालागि पनि यो एजेण्डा महत्वकासाथ उठाउन जरुरी छ । हाम्रो विडम्वना नै कस्तो छ भने अघिल्लो संविधानसभाको कार्यकालका वखत असी प्रतिशतभन्दा वढीको प्रतिनिधित्व गर्ने दलहरुको महाधिवेशन हप्तौ लगाएर सम्पनन गरे तर कसैले पनि राष्ट्रिय महत्वको ऐतिहासिक कार्यभार संविधान निर्माणका वारेमा एक शव्द वोलेनन् । छलफल त कता हो कता त्यो विडम्वना विराटनगर सम्मेलनले दोहोराउने छैन । 

अन्तमा

सवै सम्मेलन आफैमा ऐतिहासिक हुदैनन् वरु तयसले गर्ने निर्णय र समाजमा पार्ने प्रभाव यसका मापक हुन हेटौडा सम्मेलनको जो उचाई थियो कार्यान्वयनमा अपेक्षा पुरा गर्न नसक्दा त्यसको महत्ववोध हुन सकिराखेको छैन त्यसैगरी यो सम्मेलन पनि हेटौटा महाधिवेशनको प्रस्तावलाई संवृद्ध गर्दै अघि वढने शर्तमा हातेमालो फेरि पनि सकारात्मक नै हुनेछ कतै समाचारमा आएजस्तै पछि फर्केर हातेमालो गर्न कोशिस गरिए फेरि उल्टो यात्राको पुष्टि हुनेछ पछि हटेर हैन अघि वढेर नै सवैलाई समेटन पनि सकिने ऐतिहासिक कार्यभार पनि पुरा हुने छ यही सफलताको विन्दुमा विराटनगर सम्मेलन पुगोस यही शुभकामना व्यक्त गरौ ।

पजष्mबिमिभखपयतब२नmबष्।िअयm

http://www.ekantipur.com/np/2071/1/10/full-story/387997.html

सत्य निररुपण तथा मेल मिलाप आयोग वारे खिमलाल देवकोटा

सत्य निररुपण तथा मेल मिलाप आयोग वारे

खिमलाल देवकोटा

यतिवेला नेपाली समाज संक्रमणकालिन न्यायका वारेमा वहसमा छ । शान्ति प्रकृयालाई निष्कर्षमा पुरयाउनकालागि तय गरिएको मार्ग चित्र मध्यको यो संयन्त्र द्धन्दकालिन घटनाको सत्य तथ्य छानविन गर्ने र समाजमा मेलमिलापको वातावरण तयार गर्ने धेयकालागि अनिवार्य वन्न पुगेको हो । शान्ति प्रकृयाको आरम्भ मै ,१२ वुदे समझदारी देखि युद्ध विराम आचार संहितामा हस्ताक्षर गर्दा सम्म र विस्तृत शान्ति संझौता देखि अन्तरिम संविधानसम्म र संविधानसभावाट वन्ने नया संविधानसम्म पनि संक्रमणकालिन न्यायका वारेमा कुनै द्धिविधा थिएन र छैन पनि । तर वेला कुवेला यसका वारेमा विवाद सिर्जना गर्ने काम हुने गरेको पाईन्छ । यतिवेला पनि अन्तराष्ट्रिय समुदायका नाममा केही संस्था र निकायहरु पिडितका नाममा केही व्यक्तिहरु र राजनैतिक दलका नाममा केही दलभित्रका केही व्यक्तिहरु जो साच्चै शान्ति प्रकृयालाई निष्कर्षमा पुगेको देख्न चाहदैनन वा शान्ति प्रकृया भाडन चाहन्छन् वा परिवर्तनकारी शक्ति माओवादी र मधेशवादीलाई किनारा लगाएर मात्रै यसलाई अघि वढाउन चाहन्छन् उनीहरु मात्रै यसको विपक्षमा र यसलाई विवादमा पार्ने हदसम्म लागेको देखिन्छ । यसो गर्दा तथ्यका आधारमा हैन तथ्यलाई तोडमोड गरेर वा हल्लाका भरमा आफनो धाराणा वनाएर यसो गर्ने गरेका छन् । मानवीय संवेदनामाथि खेल्दै स्थितिलाई भडकाउने र आफनो व्यापार विस्तार गर्ने काममा लागेको पाईएको छ । त्यसैले के हो संक्रमणकालिन न्याय ?के व्यवस्था गरिएको छ विधेयकमा ?र किन गरिदैछ अनर्गल प्रचार? भन्ने विषयमा स्पष्ट पार्न यो आलेख मार्फत प्रयत्न गरिएको छ । 

के हो संक्रमणकालिन न्याय?ः

द्धन्द पछिका समाजमा द्धन्दका वखत घटेका घटनाको तथ्य संकलन गर्न सत्य स्थापित गर्न पिडितलाई परिपुरण दिलाउन द्धन्दको कारणका रुपमा रहेको संरचनाको सुधार गर्न र घटनाको गांभिर्यताका आधारमा कारवाही वा माफी दिएर समाजमा मेलमिलापको वातावरण सिर्जना गर्न संक्रमणकालिन न्यायको अवलम्वन गरिन्छ । यस मार्फत पुरानो घटनाको प्रतिशोध साधेर सवका सवलाई जेल हाल्ने काम पनि गरिदैन र सवैका सवैलाई सत्य जान्नवाट वंचित गर्ने काम पनि गरिदैन । यो हो संक्रमणकालिन न्याय । संसारभर लगभग तिन दर्जनभन्दा वढी मुलुकमा अवलम्वन गरिएको यस्तो संयन्त्रका मुलत तिन प्रवृत्ति देखिन्छन् । पहिला,े सत्ता पक्षले जितेको ठाउमा विद्रोहीलाई सवै दोषको भागिदार वनाउने र उनीहरुलाई जेल हाल्ने प्रवृत्ति, दाश्रो विद्रोहीले जितेको अवस्थामा सत्ता पक्षलाई एकलौटी दोषी करार गर्ने र दण्डित गर्ने प्रवृत्ति र तेश्रो कसैले पनि नहारेको कसैले पनि नजितेको तर संझौताको तरिकावाट आएको अवस्थामा सवै घटनाको छानविन गर्ने र छानिएका केहीलाई कारवाही र वाकीलाई माफीको प्रकृयामा जाने गरी समाजमा मेलमिलापको वातावरण सिर्जना गर्ने काम गरिन्छ । नेपालको द्धन्दको अवस्था र संक्रमणकालिन न्यायको संयन्त्रको प्रवृत्ति समेत तेश्रो प्रवृत्ति हो जसमा तथ्यको अन्वेषण गर्ने सत्य स्थपित गर्ने र समाजमा मेलमिलापको वातावरण तयार गर्ने काम कुराहरु पर्दछन् । सत्ता पक्षलाई प्रतिशोध लिनुपर्छ भन्ने होस वा विद्रोहीलाई जेल हाल्न पर्छ भन्ने नै किन नहोस दुवैले नेपाली समाजको द्धन्दको पकृति वुझेका छैनन वा वुझन चाहेका छैनन् वा शान्ति प्रकृयालाई निष्कर्षमा पुरयाउन चाहदैनन् वा यो प्रकृया समाप्त भए द्धन्दका नाममा चलेको व्यापार समाप्त हुने भयले विरोधका स्वरहरु उचालिएकाछन् । तसर्थ नेपालको द्धन्दको प्रकृति र सो सम्वद्ध संक्रमणकालिन संयन्त्रको प्रकृतिको पहिचान र वुझाई पहिलो शर्त हो । जो वुझन चाहदैनन वा वुझेका छैनन तिनले भ्रम सिर्जना गरेकाछन् त्यसवाट मुक्त हुन जरुरी छ ।

विधेयकमा के व्यवस्था गरिएको छ ?

विधेयक पढने कष्ट नगरी आम माफीको प्राव्धान राखियो भनेर नाभी पिल्ले देखि स्थानिय स्तरमा काम गर्ने केही सन्धिग्द मानिसहरुसम्मले प्रचार गरिएको पाईयो । विधेयकले द्धन्दकालिन घटनाको तथ्य संकलन गर्ने सत्य स्थापित गर्ने र प्राप्त तथ्यका आधारमा पिडितलाई परिपुरण पिडित र पिडक विचको मेलमिलाप कतिपय घटनामा माफी दिने सम्मको व्यवस्था गरेको छ भने वलत्कार र आयोगको छानविनवाट गंभिर प्रकृतिका अपराधका घटनाहरुमा माफीकालागि शिफारिस गरिनेछैन भनेर स्पष्टै गरिएको छ । आयोग स्वतन्त्र,निष्पक्ष,पारदर्शी र जनउत्तरदायी वनाउने कुरा यसको निर्धारित योग्यता, नियुक्तिका लागि गठन हुने शिफारिस समितिको व्यवस्था र सार्वजनिक सुनुवाईको व्यवस्था समेतले स्पष्ट नै पार्दछ । यसको अनुसन्धान यसका शिफारिस र सोको कार्यान्वयन समेतको अनुगमनको जिम्मा राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगलाई जिम्मेवार वनाईएको छ । संक्रमणकालिन न्यायका पाच पिलर मध्य परिपुरण, संस्थागत सुधार , तथ्य संकलन र सत्य स्थापित गर्ने कुरा र फौजदारी न्याय जसका दुई पाटो माफी र कारवाही सवै पाटा पक्षको संयोजन यो विधेयकमा गरिएको छ । माफी र मेल मिलाप गर्दा पनि पिडितको सहमति सल्लाह र स्वीकृतिको व्यवस्था गरिएको छ भने आयोगले माफी वा कारवाही जे शिफारिस गर्दा पनि आधार र कारण खुलाउन पर्ने व्यवस्था गरिएको छ । आयोगलाई अदालतलाई भए सरहको अधिकार सुम्पिने काम पनि गरिएको छ । त्यसैले विधेयकमा गरिएको व्यवस्था आधुनिक संक्रमणकालिन न्यायको संयन्त्र विकासमा भएका व्यवस्थाहरु सवै समावेश गरिएको छ ।

किन गरिदैछ अनर्गल प्रचार?

विस्तृत शान्ति संझौतामा तथ्य सत्य सार्वजनिक गर्ने र मेलमिलाप गर्ने धेय राखिएको छ । यसै आधारमा आरम्भका विधेयकहरु त्यार भएका थिए । विचैमा शान्तिको मर्म विपरित सर्वोच्च अदालतको आदेश आयो । जसले कानुन निर्मातालाई समेत मेल मिलाप हैन दण्ड दिने कानुन वनाउन सिकाउने काम गरयो । यसो गर्दा शान्ति संझौताको मर्म विपरित नियमित फौजदारी कानुन सरहको वनाउन निर्देश गरयो । यसका आधारमा शान्ति र मेलमिलापकालागि वनेको विधेयकका विरुद्ध अनर्गल प्रचार भएको छ । शान्ति संझौताको मर्म अनुसार सर्वोच्चको फैसला भएन भन्न पर्ने ठाउमा शान्ति संझौतालाई विर्सेर कारवाही मुखी अदालतको फैसलालाई आधार मान्ने काम भयो । जसले शान्ति प्रकृया निष्कर्षमा पुरयाउदैन भन्ने कुरा हेक्का राखिएन । शान्ति प्रकृयाले द्धन्दका वखत दिनानुदिन सखाप हुदै गएको मानव जीवनको रक्षा गरेकोछ । फेरि पनि शान्ति प्रकृया निष्कर्षमा पुरयाउन सकिएन भने थप मानव जीवनको क्षति हुने निश्चित छ । यसवारेमा हेक्का राख्ने र त्यस तर्फ चिन्तित हुने हरुकालागि यो प्रकृयालाई वचाउने र नेपाली सापेक्षतामा आएको विधेयक सन्तुलित भएको र सवै प्रमुख दलहरुको सहमतिमा आएको हुनाले यसैलाई निष्कर्षमा पुरयउन उपयुक्त हुन्छ भन्ने वुझन जरुरी छ । जसलाई द्धन्दको व्यापार गर्नु छ उसकालागि यो प्रकृया असैह्य हुन सक्दछ । 

के हो अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड?

कतिपय मानिसहरु यो विधेयक अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड अनुसार भएन भनेर आलोचना गरेको पनि पाईन्छ कुन हो अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड भनेर प्रश्न गरयो भने जवाफ उसैसंग छैन । ग्वाण्टानामो वे मा गैरकानुनी ढंगले र अमानवीय यातनाकासाथ थुनामा राख्ने कार्यको छानविन नगर्ने कामलाई मापदण्ड भनिएको हो कि ईराकमा सद्दामलाई झुण्डयाउने वा श्रीलंकाको तामिल आम नरसंहारमा स्थापित नजिरलाई भन्न खोजिएको हो कि दक्षिण अफ्रिका वा टयुनिसिया वा सिरियाका विद्रोहीको संरक्षण र सत्ताधारीविरुद्धको कारवाही वा कुन हो अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड कसैका मुखमा जवाफ छैन त्यसैले सार्वभौम मुलुकको आफनो कानुन हुन्छ । आफनो कानुन निर्माण गर्ने प्रकृया हुन्छ र आफनै मापदण्ड हुन्छ । त्यसैले दुनियमा संक्रमणकालिन न्यायको विश्वव्यापि र सर्वस्वीकृत मापदण्ड तयार भएको छैन । कसै कसैले रोम विधानको प्रसंग पनि कोटयाउन पछि पर्दैनन् । त्यसो हो भने महाशक्ति राष्ट्र अमेरिका छिमेकी चिन र भारत कसैको पनि सहमति छैन । अनि कसरी अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड भन्न सकिन्छ त्यसैले अन्तराष्ट्रिय मापदण्डको हल्ला वाईहात हल्ला मात्रै हो । राष्ट्रिय मापदण्ड नै पहिलो प्राथमिकता हो । शान्ति प्रकृयामा नेपाल आफै अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड र मोडेल दिन सक्ने राष्ट्र हो । भने संसारकैलागि शान्तिको नया मोडेल दिनसक्ने राष्ट्र संक्रमणकालिन न्यायको पनि नया मोडेल दिन तम्सेको छ । त्यसकारण अरु असान्दर्भिक मुलुकको मोडेल वा उनको चाहना नेपालले अनुसरण गरिराख्न सक्दैन जो सम्भव पनि हुदैन । राष्ट्रिय रुपमा प्रमुख दलहरुको सहमतिमा तयार भएको विधेयक यही नै हाम्रो राष्ट्रिय मापदण्ड पनि हो । अरु राष्ट्रलाई उपयोगी लागे यही अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड पनि वन्न सक्नेछ । 

निष्कर्ष

तसर्थ मानवताको पक्षमा हुनेहरु कथित अन्तराष्ट्रिय कानुन वा मापदण्ड जो छदै छैन त्यसखालको अनर्गल प्रचारको भ्रममा नपर्न राम्रो हुनेछ ।  मानवअधिकारका नाममा मानव लाश गन्न पाउने अवसरको सिर्जना गर्नेहरु यसको अनर्गल प्रचारमा लागेको र यस प्रकृयालाई भत्काउने लागेको आरोपको भागिदार नहुनु नै राम्रो हुनेछ । त्यसैले शान्तिको पक्ष र विपक्षमा विभाजित यो समाजमा आफुलाई शान्तिको पक्षमा नै उभ्याउनु यतिवेलाको पहिलो कर्तव्य हो । त्यसैले अदातल होस र कानुनी राजका पक्षपाति, मानवअधिकार नामको व्यवसायी हुन वा अन्य सर्वसाधारण नागरिक, पिडित वा पिडक नै पनि शान्ति प्रवद्र्धनमा योगदान गर्ने ठाउमा नै आफुलाई उभ्याउन जरुरी छ । आफनो निजी स्वार्थ रक्षाकालागि शान्ति विथोल्ने अभियान देश र जनताकालागि घातक नै हुन्छ । चाहे त्यो फुजेल काण्ड जस्ता झुठा मुद्दा दायर गर्ने अधिकारीहरु होउन वा अन्तराष्ट्रिय संरचनामा वसेर वक्तव्यवाजी गर्नेहरु नै हुन शान्ति भत्काउने अख्तियारी तिनलाई छैन । फगत मानवअधिकार र शान्तिको माला जप्ने परिणाम मानवअधिकार विरोधी निकाल्ने जस्तो पाखण्ड केही हुने छैन । त्यसैले नेपाली समाजको द्धन्दवाट कोही पनि उम्किन पाईदैन । हजारौको ज्यान जानेसम्मका घटना घटाउने, संकटकाल लगाउने वा टाउकोको मुल्य तोक्ने र रेड कर्नर नोटिस जारी गर्ने काममा राष्ट्रिय वा अन्तराष्ट्रिय केोही पनि अछुत छैनन । सवै मुछिएकाछन् । सवैलाई कारवाहीको दायरामा ल्याउने हर्कत गर्ने हो भने सवैभन्दा पहिला अहिले कारवाहीको माग गर्नेहरु र वक्तव्य जारी गर्ने हरुनै पर्ने छन् । त्यसैले शान्ति संझौताको मर्म र भावना अनुसार वेपत्ता छानविन तथा सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग गठन गरौ । संक्रमणकालिन न्यायको प्रत्याभुति गरौ । यसो गर्दा कसैको व्यापार घाटामा जान्छ भने अर्को व्यवसाय शुरु गरौ । तर अनर्गल प्रचार गरेर शान्ति भाडने काममा हिस्सेदार नवनौ । 

http://www.onlinechautari.com/2014/03/16162

http://www.onlinechautari.com/2014/03/16162

पार्टी पुनर्निर्माणको प्रश्न र क्रान्तिकारीहरुको दायित्व

खिमलाल देवकोटा

विषय प्रवेशः
गत माघमा २ देखि १८ सम्म बसेको केन्द्रिय समितिको वैठकदेखि एकिकृत नेकपा(माओवादी) गम्भिर पार्टी पुनःनिर्माणको अभियानमा छ । अध्यक्ष कमरेड प्रचण्डले प्रस्तुत गर्नुभएको र केन्द्रिय समितिले पारित गरेको सो दस्तावेजमा उल्लेख भएको पार्टी पुनःनिर्माण भनेको सामान्य रुपान्तरण वा टालटुल सुधार हैन । पार्टी पुनःनिर्माण भनेको पार्टीको संगठनमा देखिएको गतिमन्धतालाई तोड्दै जनवादी क्रान्तिका बाकी कार्यभार पुरा गर्दै समाजवादी क्रान्तिको आरम्भ गर्ने हो भन्ने महाधिवेशनको भावलाई पकड्ने हो भने पार्टीको विचार, संगठन र कार्यशैलीमा विकास गर्ने हो । तीव्र रुपमा विकास हुँदै गरेको नेपाली समाजको यो परिवेशमा पुरानै विचार, पुरानै संगठन र पुरानै नेतृत्व वा नेतृत्व संचालन विधिले समाजको अपेक्षा पुरा गर्न सक्दैन । यसो हँुदा आन्दोलनले मागेको अपेक्षा पुरा गर्नका खातिर विचारमा विकास गर्ने कुरा नै प्रमुख कुरा हो । विकसित विचारका आधारमा सो विचार बोक्न लायक संगठन निर्माण गर्ने कुरा र तत्कालिन आवश्यकतालाई परिपुर्ति गर्न लायक नेता तथा कार्याकर्ताको जीवन शैलीको विकास आजको आवश्यकता हो । यसै भाव भूमिमा पार्टीका वरिष्ठ नेता डा. बाबुराम भट्टराईले सार्वजनिक गर्नुभएको नयाँ शक्तिको खाँचो बारेको वहसले पनि निकै चर्चा पाएको छ । गैर माक्र्सवादी गैरक्रान्तिकारी वा यस्तै आपेक्षा जस्ता ध्वंसात्मक वहसलाई छाडेर अधिकांश वहसहरु रचनात्मक आशा जगाउने तथा पार्टी आन्दोलनको र मुलुककै अकर्मण्यतालाई तोड्ने संकेतहरु देखिएका छन् । यो नै यतिवेलाको खुशीको कुरा हो ।
नेपाली धर्तिमा प्रयोग गर्न सकिने माक्र्सवादको विकास यतिवेलाको खाँचो
नेपाली समाज यतिबेला संघीय लोकतान्त्रिक, गणतान्त्रिक समावेशी र धर्मनिरपेक्ष बनेको छ । त्यसैले नेपाली समाज विगत ६० वर्षदेखि भनिँदै आएको अर्धसामन्ती रहेन बरु पुँजीवादी चरणमा प्रवेश ग¥यो । यसो हुनासाथ क्रान्तिका कार्यनीति र रणनीतिमा विकास गर्न जरुरी भई नै हाल्यो । यसरी विचारमा विकास गर्ने कुरा गर्दा २०औं शताब्दी समाजवादको रक्षात्मक स्थितिको आंकलन गर्न जरुरी छ र त्यसमा भएका कमीहरुलाई पहिचान गर्दै तिनलाई हटाउने अभियानमा लाग्न जरुरी भएको छ । यसो गर्दा लेनिनका पालामा एकदलिय प्रणाली माओका पालामा आउँदा सहयोगात्मक वहुदलिय पद्दतिको विकास भैसकेको थियो भने आज हामी प्रतिस्पर्धात्मक वहुदलिय पद्दतिलाई स्वीकार गरेका छौं र भन्ने गरेका छांै कि यतिबेला लेनिन बाँचेको भए यसै गर्ने थिए । त्यसो हो भने यतिवेला माक्र्स बाँचेका भए समाजवादको मोडेल कस्तो बनाउँथे होला भन्ने स्तरमा सोचेर विचारको मन्थन गर्न जरुरी छ । सायद माक्र्स २०आंै शताब्दीमा मात्रै पनि बाँचिरहेका भए समाजवाद ढल्न दिने थिएनन् होला । आज उनी भएका भए समाजवादको मोडेल २० औ शताव्दीको जस्तै हुनपर्छ नभए गैरमाक्र्सवादी भईन्छ भन्नेहरुलाई जवाफ दिन्थे होला । आज कार्ल माक्र्स छैनन्, उनका विचारका श्रृंखलाका आधारमा सामजवादको विकास गर्दै अघि बढ्नुको हामीसंग अर्को कुनै विकल्प छैन । आजको नेपाली समाज समाजवादी क्रान्तिको पर्खाइमा छ । त्यसो हो भने हेटौडा महाधिवेशनवाट पालुंगटारतिर फर्केर हैन काठमाडौतिरै फर्केर विचारको विकास गर्नका लािग बहस संचालन गर्न जरुरी छ ।
संगठनात्मक पद्दतिमा विकास:
विचार अनुकुलको संगठनका बारेमा माओले असाध्यै जोड गरेको विषय हो । विचार विकसित भइरहने विषय मान्ने संगठन यथावत राख्ने काम भयो भने त्यसले क्रान्तिको आवश्यकतालाई पुरा गर्न सक्दैन भन्ने कुरा भनिरहनै पर्दैन । यद्यपी कम्युनिष्ट आन्दोलनकै विरासत स्तालिनकालिन माक्र्सवादले विचारभन्दा संगठनलाई महत्व दियो संगठन बलियो भयो भने विचारको व्याख्या जसरी पनि गर्न सकिन्छ भन्दै बरु विचार बदल्ने संगठन नबल्ने गल्ती ग¥यो त्यसले माक्र्सवादको विकासमा नै धब्बा लाग्ने गरी धक्का पनि खायो । हामी पनि त्यो नकारात्मक परिघटनाबाट पाठ सिक्दै बेलैमा आफूलाई सच्याउन सकेनौ भने हामीले समयको माग र आवश्यकतालाई परिपूर्ति गर्न सक्दैनौ । हामी यतिबेला नयाँ ढंगको संगठनको निर्माण गर्दैछांै यसका लागि क्रान्तिको मार्गचित्र स्पष्ट भएको रणनीति कार्यनीति र कार्यदिशाका आधारमा संगठन वनाउनु पर्छ, पुरानै आधारमा हैन । संगठन संचालन विधिमा विकास गरेर आन्तरिक लोकतन्त्रलाई संस्थागत गर्ने विधि सहितको संगठन अहिले चाहिएको छ । औपचारिक लोकतन्त्र जस्तै निर्वाचनको मात्रै मञ्चन गरियो भने संसदीय निर्वाचनबाट प्राप्त हुने औपचारिक लोकतन्त्रमै पाटीलाई बिसर्जन गर्ने खतरा हुनेछ यसबाट बच्दै नयाँ संगठनात्मक विधिको विकास गरेर नयाँ विचार बोक्नलायक संगठन आजको आवश्यकता हो ।
कार्यक्रमिक नारामा विकास:
विचार समयानुकुल हुने संगठन पनि सोही विचार बोक्न सक्षम हुने तर नेता कार्यकर्ता र जनताको आचरण व्यवहार पुरानै रहने भयो भने नयाँ कार्यक्रम जीवन व्यवहारमा लागु गर्न सकिदैन । यस्तो अवस्था भनेको झन् बढी पिडादायक हुने गर्दछ । नयाँ कार्यक्रमिक नाराको विकास गर्ने कुरा भनेको पुरानोलाई छाड्ने भनेको हो । पुरानो आदतको दासताबाट नेता, कार्यकर्ता, समर्थक, शुभचिन्तक र जनताको पंक्तिसम्मलाई पनि मुक्त हुने भनेको हो । आफ्नै पुराना र गलत प्रमाणित भइसकेका आदतहरुबाट मुक्त हुन नसक्ने पंक्तिले आफै मुक्ति प्राप्त गर्न पनि सक्दैन र अरुलाई मुक्ति दिलाउने काम पनि गर्न सक्दैन । समाज बदल्ने अभियानमा लागेकाहरु पहिला आफैलाई बदल्नुपर्छ भन्ने भनाई र अरुलाई जित्न र बदल्न सजिलै सकिन्छ तर आफैलाई बदल्न र जित्न निकै कठिन हुन्छ भन्ने भनाई यो सन्दर्भमा झन् बढी सान्दर्भिक हुनेछ । हिजोका गलत आदत जो प्रमाणित पनि भैसके जसले पार्टी र आन्दोलनले ठूलो धक्का पनि खाईसक्यो । त्यसलाई पनि छोड्न नसक्ने हो भने र नयाँ बनाउने आँट नगर्ने हो भने अबको क्रान्तिको नेतृत्व गर्ने कुरा कोरा कल्पना मात्रै हुनेछ तसर्थ विगतको गलत प्रमाणित भैसकेको आदतबाट मुक्त गर्ने कुरा यो आजको पहिलो कार्यसूचि बन्नुपर्छ । पार्टी पुनःनिर्माणको थालनी पनि यहीबाट हुन्छ । गुट उपगुट र किचेन क्याविनेट नेतृत्वको घेरावन्दी र आलोक प्रवृत्ति पार्टी पुनःनिर्माणका वाधक तत्वहरु हुन् । यिनका विरुद्ध निर्मम भएर लड्ने संकल्प बिना पार्टी पुनःनिर्माण संभव छैन भन्ने सत्यलाई आत्मसात गर्दै अघि बढेर मात्रै भावी कार्यभार पूरा गर्न सकिन्छ ।
जनसम्बन्धको विकास वारेः
कम्युनिष्ट भएको दुनियाँ बुझेर त्यसमा पनि माओवादी भएको त सर्वश्रेष्ठ नै भएर त्यसैले अब हामीले जे देख्छौ त्यही सत्य हो, हामीले जे जान्छौ त्यही तथ्य हो र हामीेले जानेको र सोचेको वाहेक दुनियाँ चल्नै सक्दैन भन्ने दम्भले जनतासँंगको सम्बन्धमा गम्भिर उल्झन पैदा ग¥यो यसैका कारणले विगतको चुनावमा हामी ४० बाट १४ प्रतिशतमा झर्न बाध्य भयौं । जनतातर्फ फर्कने हैन नेतातर्फ फर्कने जनता के भन्छन् हैन, नेता के भन्छन् भन्ने जनताको अशिर्वाद हैन नेताको आशिर्वादमा आफ्नो भविश्य सुरक्षित ठान्ने गल्ती विगतमा भएको हो यसलाई बदल्न तयार हुने कि नहुने यही यक्ष प्रश्न हो । यो पाटी पुनःनिर्माणको पूर्व शर्त पनि हो । यो शर्त पालना गर्न तयार भए मात्रै माओवादी आन्दोलनको भविष्य उज्जल छ ।
गुमेको विश्वास आर्जन गर्ने:
माओवादी आन्दोलन यतिबेला विघटनको प्रकृयामा छ । यतिबेलाको माओवादी आन्दोलन पुनःनिर्माण र पुनःसंगठित गर्ने प्रयोजनका लागि विघटन अनिवार्य जस्तै थियो । आफै यो विघटन नभएको भए विघटन गर्न कठिन हुन्थ्यो होला । त्यसकारण यो राम्रो अवसर पनि हो । यही प्रक्रियामा गुमेको विश्वास गुमेको साख र गुमेको शक्ति पुन आर्जन गर्ने अभियानको श्रृंखला बनाउन सकियोस् । यो पार्टी पुनःनिर्माणको अभियानलाई भन्ने नै यस पटकको ध्येय हुनुपर्छ । पार्टी आन्दोलन विघटनमा चिन्ता हैन पुनःनिर्माण गर्ने अवसरका रुपमा लिन जरुरी छ । विरलै प्राप्त हुने यस्तो अवसर माओवादी आन्दोलनका लागि यस पटक प्राप्त भएकै छ । यसलाई बिना कुनै आग्रह सदुपयोग गर्न सकियो भने फेरि माओवादी आन्दोलनले पुनःर्ताजकी प्राप्त गर्नेछ ।
दुनियालाई हेर्ने कुराः
माक्र्सवाद सामाजिक विज्ञान हो । यो समाजमा लागु हुन्छ । नेपाली समाजमा लागु हुने विज्ञानको डिजाईन नेपाली वैज्ञानिकहरुले नै गर्न जरुरी छ । यसो गर्दा विश्वव्यापी रुपमा सोच र स्थानीय रुपमा गर (Think Globally and Act Locally) भन्ने सुत्रलाई आत्मसात गर्दै अघि बढ्दा यतिबेलाको ठोस परिस्थितिको ठोस विश्लेषण के हो ? यतिबेला नेपाली धर्तिमा लागु हुने माक्र्सवाद के हो ? हाम्रो वैरी साम्राज्यवादको आकार योजना र लक्ष्य के छ ? त्यससँंग लड्ने र विजय प्राप्त गर्ने हाम्रो सर्वहारा वर्गको अवस्था र स्थिति के छ ? सर्वहारा वर्गको अगुवाईमा समाजवादी क्रान्तिमा साथ दिने मध्यवर्ती तप्काको अवस्था र स्थिति के छ ? भन्ने कुराको सांगो–पांगो अध्ययन र आकलन गर्दै क्रान्तिप्रतिको विश्वास पैदा गर्दै फेरि एकपटक पहलकदमी लिने कुरा नै यतिबेलाको खाँचो हो ।
अन्तमाः
द्वन्द्वात्मक भौतिकवादी हुने तर एकमनावादी र संकिर्णता अझै रहस्यवादी मानसिकताका साथ आफूलाई सदैव प्रस्तुत गर्ने शैली क्रान्तिकारी आन्दोलनको पहिलो शत्रु हो । अग्रगामी परिवर्तको कुरा गर्ने विचारको विकासलाई गैरक्रान्तिकारी देख्ने प्रवृति क्रान्तिकारी विचारको विकासको वाधक हो । ठोस परिस्थितिको ठोस विश्लेषण गर्न नसक्ने नगर्ने वा सो गर्न डराउने प्रवृत्ति माक्र्सवाद विरोधी प्रवृत्ति हो । यी र यस्तै गलत प्रवृत्तिहरुवाट जोगाउँदै क्रान्तिकारी आन्दोलन अगाडि बढाउनु क्रान्तिकारीहरुको दायित्व हो यसो गर्न सकिएन र गलत प्रवृत्तिको हातमा वा कव्जामा पार्टी संगठन रहीराख्यो भने पार्टी संगठन र आन्दोलन विघटन र विसर्जनमा जाने निश्चित छ । यसो भयो भने तिक्डम गरेर भए पनि गलत प्रवृत्तिले पार्टीमा हैकम जमाउने कुराको दीर्घजीवनको पनि कल्पना गर्न सकिदैन । आखिर त्यो ढिलो वा चाँडो विसर्जनमा नै जाने हो । तसर्थ गलत प्रवृत्तिले तिक्डमवाजी गरेर कब्जा गरेपनि वा सही विचारको विकास गरेर पार्टी संगठनको नेतृत्व गर्न सकिएन भने विघटनलाई र विसर्जनलाई रोक्न सकिने छैन । बैलैमा सचेत बनौं ।

khimlaldevkota@gmail.com

नया शक्तिको खाचो वारेको वहस

नया शक्तिको खाचो वारेको वहस

खिमलाल देवकोटा

एमाओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले पार्टी केन्द्रिय समितिमा पार्टी पुनर्निर्माणको आवश्यकता वारेको दस्तावेज पेश गरी पारित भै सोही प्रकृयालाई थप टेवा पुरयाउने सन्दर्भमा गत हप्ता एनेकपा(माओवादी)का वरिष्ठ नेता डा बाबुराम भटटराईले नया शक्तिको खाचो मार्फत नया विचार सार्वजनिक गरे पछि नेपाली राजनीतिक वृत्तमा वहसको थालनी भएको छ । के आयो भन्ने भन्दा पनि कसले ल्यायो भन्ने कुराले अलि वढी प्राथमिकता पाउने गरेको नेपाली समाजमा यो विचारका वारेमा पनि एकाथरी डा भटटराईका फयानहरु उनको भन्नासाथ अन्धसमर्थन गर्ने अतिमा र उनलाई नरुचाउनेहरु उनको नाम देख्नासाथ बुर्जुवा, गैर माक्र्सवादी, गैर क्रान्तिकारी वा क्रान्तिवाट भाग्न खोजेको जस्ता लान्छना लगाउने गरेको अर्को अतिमा उभिएको पाईन्छ । तथ्यवाट सत्यको खोजी गर्ने भन्दा पनि सत्यवाट तथ्यको खोजी गर्ने वानी परेको समाजकालागि यो प्रवृत्ति निकै घातक देखिएको छ । तसर्थ तथ्यका आधारमा सत्यको खोजी गर्ने अभियान पनि संचालन गरौ । अन्धसमर्थन वा अन्ध विरोध सहित अनेकन लान्छना लगाउने प्रवृत्तिको पनि अन्त गरौ भन्ने आशयका साथ नया शक्तिको खाचोमा उनी के भन्छन् र यसका वहस कसरी चलेकाछन् भन्ने विषयमा यो लेख केन्द्रित रहेको छ ।  

विचारको आधारः

पहिलो आधार विश्वदृष्टिकोणलाई मान्दै दर्शनको क्षेत्रमा मुल रुपमा उदारवाद र समाजवाद दुई ध्रुव रहेका र उदारवाद सम्पुर्ण रुपमा व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको मात्रै वकालत गर्दै समाजको भूमिकालाई विल्कुल वेवास्ता गरेको कारण यो अन्ध व्यक्तिवादी भएको र समाजवाद व्यक्तिको भुमिकालाई वेवास्ता गर्दै सामाजलाई नै अन्तिम सत्य ठान्दै गरेको कारणले दुवैले श्रेष्ठता हासिल गर्न पनि नसकेका र समाजका अन्तरविरोधलाई समाधान गर्न असफल भएको निष्कर्ष निकाल्दै डा भटटराई उदारवादले आत्मसात गरेको व्यक्तिको भूमिकालाई समाजवादमा यथोचित स्थान दिदै समाजवादले भोग्न परेका असफलतालाई सच्याउन सकिने र सफलता हासिल गर्न सकिने तर्क अगाडि सारेकाछन् । जो २० औ शताव्दीमा भएको माक्र्सवादको प्रयोगका असफलताहरुवाट सिक्दै र नेपाली धर्तिमा प्रयोग गर्न सकिने समाजवादी व्यवस्थाको थालनी माक्र्सवादको विकासमा नया आयाम हुन सक्दछ ।

दोश्रो आधार नेपाली समाजको चरित्रमा आएको वदलावलाई उजागर गर्दै राजतन्त्रको अन्त र गणतन्त्रको स्थापना एकात्मक राज्यको अन्त र संघीयताको आत्मसातीकरण,हिन्दु अधिराज्यको स्थानमा धर्मनिरपेक्षता र वहिस्करणका ठाउमा समावेशीकरणको अवस्थाले नेपाली समाज अव परम्परागत रुपमा भनिदै आएको अर्ध सामन्ती रहेन वरु पुजीवादमा प्रवेश गरयो । वदलिएको समाज अनुकुल पार्टीहरु आफु वदलिने, क्रान्तिका रणनीति र कार्यनीति वदल्ने र आफनो कार्य शैली वदल्ने अनिवार्य जस्तै वन्न पुग्दछ भन्ने तथ्यलाई आत्मसात गर्दै जान पर्ने तथ्य अघि सारेका छन् । जनवादी क्रान्तिकानिम्ति तयार पारेका पार्टी संगठन रणनीति र कार्यनीति समाजवादी क्रान्तिकालागि पनि जस्ताको तस्तै वा सामान्य टालेटुले परिवर्तनले विकसित समाजको आवश्यकतालाई पुरा गर्न सक्दैन त्यसैले पार्टी पुनर्निर्माण र पुनर्गठनकै खाचो पर्दछ भन्ने यो विषय नेपाली राजनीतिमा यति वेलाको नया शष्लेषण हुन सक्दछ । 

तेश्रो आधारका रुपमा वदलिएको समाजलाई विश्वदृष्टिकोणमै विकास गरी माक्र्सवादकै विकास गरी आजसम्मको ध्वस प्रधान राजनैतिक कार्यदिशामा परिवर्तन ल्याई निर्माणको कार्यदिशा विकास गर्न जरुरी भएको तथ्य अघि सारेका छन् । जो आजको वर्ग विश्लेषण विना संभव हुदैन ।

नया विचार,नया विकल्पः

उपरोक्त तिन आधारलाई आत्मसात गर्ने पहिलो हकदार नेपाली समाजलाई हतियारवद्ध र शान्तिपुर्ण जनयुद्ध र जनअन्दोलन विभिन्न माध्यमहरुद्धारा परिवर्तनको यो हदसम्म ल्याई पुरयाउने नेता र पार्टी नै रहन्छन् । उनीहरुले यो वदलिएको परिवेशलाई आत्मसात गर्ने र तदनुकुल आफु र पार्टीलाई रुपान्तर गर्ने र तदनुकुल क्रान्तिका रणनीति र कार्यनीतिको विकास गर्ने र नेपाली समाजमा रहेका अन्तरविरोधहरुलाई हल गर्ने कुरालाई ईतिहासले सुम्पेको जिम्ेमेवारीकै रुपमा लिन जरुरी छ । तसर्थ नया शक्ति त्यही शिरावाट जन्माउन पर्छ । यसो गर्न सकिएन भने समयले सन्दर्भले विकल्प खोज्छ । त्यो नया शक्ति जो कोही पनि हुन सक्छ भन्ने सचेतता उनको विचारमा अभिव्यक्त भएको छ ।

वहसका सकारात्मक पक्षः

नया शक्तिको खाचो मार्फत नया विचारको सम्पे्रशण सहितको वहसले लामो समयदेखि नेपाली राजनीतिमा वन्ध्याकरण जस्तै भएको वा आवश्यक नठानिएको वा दैनन्दिनको राजनीति नै विचार भएको ठानिएको अवस्थामा विचारको वहसले आकार लिएको छ । यसका साथै विचार,राजनीति, संगठन र आन्दोलनमा आएको गतिमन्दता अकर्मण्यता र दिशा विहिनता वा गोलचक्करवादवाट मुक्ति दिलाउने नया खुराकका रुपमा यसले काम गरेको छ । यस खालको वहसले सवै राजनैतिक दलहरुलाई जिम्मेवारी वोधको आभास पनि गराएको छ भने नेता र कार्यकर्ता जनता र नेता जनता र पार्टी वीचको सम्वन्ध नोकरशाही र औपचारिक वन्दै विघटनको संघारमा पुग्नै आटेको राजनैतिक पार्टी संगठन र आन्दोलनलाई नया उर्जा दिने काम पनि गरेको छ । यो वहसले सकारात्मक निष्कर्ष पहिल्याउन सक्दा नेपाली समाजले प्राप्त गरेका ऐतिहासिक उपलव्धीहरुलाई विगतका झै गुम्न नदिन र तिनलाई संस्थगत गर्दै नेपाली समाजको रुपान्तरणमा महत्वपुर्ण भूमिका नै निर्वाह गर्ने विश्वास पैदा भएको छ ।

वहसका नकारात्मक पक्षः

नेपाली समाज मुलत सामन्तवादी भएका कारणले विचारको वहस नया कुराको थालनी हिजो राजा महाराजावाट मात्रै हुन्थ्यो भने आज समाजका ठालुहरुको मात्रै पेवा ठानिएको छ । विषय वस्तु के हो भन्ने तिर भन्दा पनि कसले भन्नेतिर नै वढी आदत वनाईएको छ । यसका कारणले डा भटटराईले पेश गरेको नया विचार पनि कहि न कहि यो कारणले पनि नकारात्मक टिप्पणीको कारण भएको छ । डा भटटराई ख्यातिप्राप्त विद्धान हुनाका नाताले उनलाई वुर्जुवासंग जोडन,े नया कुरा गर्नासाथ क्रान्तिवाट भाग्न खोजेको आरोप लाग्ने र कम्युनिष्ट पार्टीभित्र जानेमानेको आदत गैरक्रान्तिकारी वा गैरमाक्र्सवादी भनि दिनासाथ मेहनत पनि गर्न नपर्ने प्रतिवाद गर्न पनि नपर्ने सजिलो वाटो रोज्ने गरेका कारणले पनि नकारात्मक वहसले खासगरी पार्टीभित्रको एउटा सानो तप्कामा परम्परा जस्तै वन्ने गरी ठाउ पाएकै छ । यसो भनिरहदा आफैलाई कार्ल माक्र्स ठान्ने र आफैसंग माक्र्सवाद नाप्ने छडि रहेको भ्रममा रहने गल्ती गर्दै हल्का र तल्ला टिप्पणीहरु पनि हुने गरेकाछन् । माओवादी पार्टी भित्रैको कुरा गर्दा आलोक प्रवृत्तिको नकारात्मक शिक्षा ताजै छ । जसले मुल नेतृत्वको दलाली गरे पछि अरु प्रति जति अत्याचार गरे पनि छुट पाउने अपेक्षा राख्छ । यो भ्रममा पनि उसले सवै सिमाना र मान्यतालाई कुल्चदै नकारात्मक टिप्पणी गर्छ । यो प्रवृत्ति पनि थोर वहुत यहा देखिएको छ । अर्को प्रवृत्ति जानी वुझीकन ऐतिहासिक रुपमा प्राप्त उपलव्धीलाई विगतमा झै संस्थागत हुनवाट रोक्न प्रतिगामी र प्रतिकृयावादी एवं यथास्थितिवादीहरु समेतले अपनाउने अनेक हतकण्डा मध्य अन्तरध्वसको रणनीति अख्तियार गर्ने, आन्दोलनलाई, नेता कार्यकता र समर्थक सुभचिन्तकहरुलाई विभाजित गरिदिने र आन्दोलन र सोको  उपलव्धी सवै तहस नहस पारिदिने धेय राख्दछ यो खतरा पनि कहि न कहि देखिने गरेको छ र यस सन्दर्भमा पनि अछुतो रहेको छैन । अर्को प्रवृत्ति कांग्रेस र एमालेलाई लोकतान्त्रिक शक्तिको विल्ला भिराउदै उनीहरुको विचको एकतालाई अपरिहार्य ठान्दै वर्ग समन्वयका पक्षपातिहरुले वर्गसंघर्षको चिन्ता गर्दै गोहीको आशु चुहाउदै गरेको टिप्पणीको भ्रममा सच्चा क्रान्तिकारी कहिल्यै परेका छैनन् तसर्थ यो टिप्पणीप्रति कुनै टिप्पणीको खाचो पनि म देख्दिन ।

लिन पर्ने शिक्षाः

विगत ६५ वर्षको राजनैतिक उतार चढाव र आन्दोलन, संघषर्, क्रान्ति र प्रतिक्रान्तिका प्रवृत्तिहरुलाई केलाउदा सहजै पुग्न सकिने निष्कर्ष के हो भने, नेपालीहरु संघर्ष गर्नमा माहिर छन् संघर्षका उपलव्धीलाई जोगाउन सक्दैनन । पटक पटक ती उपलव्धीहरु गुम्ने गरेका छन् । संघर्षमा एकता, संघर्षवाट प्राप्त उपलव्धीलाई संस्थागत गर्ने कुरामा झगडा सडकमा आत्मियता सत्तामा लुछाचुडी आम प्रवृत्ति वनेको छ । सामन्तवादी संस्कारयुक्त समाज भएका नाताले नेता पार्टी सवैमा सामन्तवादी अहम रहेको र त्यही अहंका कारणले यस्तो हुन पुगेको निष्कर्षमा पनि पुग्न कठिन हुदैन । त्यसैले विगतका यी कमजोरीवाट गंभिर पाठ सिक्दै अव फेरि तिनै गल्ती नदोहोरयाउने प्रतिवद्धता गर्न र तदनुकुल आफना सोच चिन्तन र प्रवृत्तिमा विकास गर्न पनि जरुरी भएको छ ।

निष्कर्षमा अवको वाटोः

नेपाली समाजको चरित्रमा आधारभुत रुपमा नै वदलाव आएको छ । सामान्य विकासको नियमका हिसावले पनि विगत साठी वर्षको तुलनामा नेपाली समाज हिजो जस्तो पक्कै छैन । विशिष्ठ हिसावले यो अवधिमा ऐतिहासिक महत्व राख्ने जनयुद्ध देखि संयुक्त जनआन्दोलनसम्म, पंचायत र राजतन्त्रको अन्तदेखि विश्वव्यापी भुमण्डलीकरणले पारेको प्रभावसम्मका समेत कारणले नेपाली समाज सामन्तवादी देखि पुजीवादीसम्म परिवर्तन भएको छ । नेपाली जनताको त्याग,वलिदन र उत्सर्गका गाथाहरुको ऐतिहासिक श्रृखला नै कायम भएको छ । यी सवै तथ्यहरुले नेपाली समाजमा आएको परिवर्तनलाई आत्मसात गर्ने गरी राजनैतिक दलहरुले आफुलाई वदल्न सक्न पर्छ । यसरी वदल्दै गर्दा वदलिएको समाजको विश्लेषण गर्ने र त्यो विश्लेषणको निष्कर्षका आधारमा क्रान्तिका रणनीति र कार्यनीतिको विकास गनर्,े साथै समाज वदल्ने विज्ञान, माक्र्सवाद जो जीवन्त विज्ञान हो भने यसको विकासमा जोड दिने र नेपाली समाजमा लागु गर्ने उत्पिडित राष्ट्रहरुको अन्तरविरोध साम्राज्यवादसंग कै हो भने १९औ र विशौ शताव्दी देखि २१ औ शताव्दीसम्म साम्राज्यवादमा आएको परिवर्तनलाई मिहिन पाराले केलाउने र त्यसवाट निस्केका निष्कर्षका आधारमा आफनो कार्यदिशा विकास गर्ने यतिवेलाको आवश्यकता हो । 

अन्तमा 

२१ औ शताव्दीमा माक्र्सवादको विकास, २१ औ शताव्दीको साम्राज्यवादको चरित्रको विश्लेषण र आजको नेपाली समाजमा भएको वर्गहरुको विकास र विश्लेषण समाजवादी क्रान्तिको रणनीति र कार्यनीति तय गर्नकालागि अपरिहार्य विषय हुन । यसकालागि विचारको वहसमा वन्देज लगाएर हैन विचारको वहसलाई खुला गर्दै सकारात्मक र रचनात्मक हिसावले संचालन गरेर मात्रै संभव छ । विचारको विकासको यो वहसमा सहभागी वनौ । नेपाली समाजको रुपान्तरणमा योगदान गरौं ।

http://epaper.ekantipur.com/showtext.aspx?boxid=12845781&parentid=38284&issuedate=2632014

http://www.nayapatrika.com/index.php?option=com_content&view=article&id=15433:2014-03-15-18-52-07&catid=55:2012-04-22-06-49-20&Itemid=58

समाजवादी क्रान्तिको तयारी वारेको वहस २ नया शक्तिको खाचो

भर्खरै सार्वजनिक भएको एक तथ्यांकका अनुसार संसार भरका आधा जनसंख्यासंग भएको सारा सम्पत्ति वरावरको सम्पत्ति जम्मा ८५ जना व्यक्तिको हातमा छ । संसारको आधाभन्दा वढी जनसंख्या भारत र चिनमा मात्रै वस्छ तर भारत र चिनको मुल्य मान्यता विशवव्यापि मुल्य मान्यता हुदैन । लोकतन्त्र भनेको वहुसंख्यक जनताको मत हो भनेर परिभाषा गर्ने तर वहुमत जनताको हातमा न शाक्ति छ न साधन श्रोत छ न सत्ता छ न सरकार छ केही पनि छैन । संसारका ८५ जना व्यक्तिको हातमा विश्वको अर्थतन्त्र सिमित छ । यी ८५ जना व्यक्तिले संसारको अर्थात लगभग सात अरव जनताको भाग्यको र भविश्यको निर्धारण गरिदिन्छन् । हिजोको वास्तविकता वदलिएको छ वदलिएको वास्तविकता नवुझने मानिसहरु यसलाई वदल्ने अभियानमा हिडेकाछन् । मुख्य कुरा वदल्ने हो भनेर माओले भने तर वदल्नलाई वुझन पनि पर्छ भनेर माओले भनेको कुरामा त्यतिधेरै ख्याल गरिदैन । यो विडम्वनाका वीचवाट समाजवादी क्रान्तिको तयारी गर्न परेको छ । 

तर यतिवेला नेपाली समाजको वास्तविकता भने भिन्दै छ । राजनैतिक वहसका रुपमा स्थानीय निर्वाचन कि संविधान निर्माण ? सरकारको उपहार , मुल्य वृद्धिको मार ? जस्ता जनसरोकारका विषय छन् एकातिर भने अर्कोतिर गतहप्ता मात्रै माअ‍ेवादी वरिष्ठ नेता डा बाबुराम भटटराईले नया शक्तिको खाचो भन्ने आलेख सार्वजनिक गरे पछि राजनैतिक वृत्त विल्कुलै नया ढंगले तातेकोछ । संविधान छाडेर स्थानिय निर्वाचनको गुडडी हाक्ने जनतालाई राहत दिने डिड हाक्दै मुल्य वृद्धि गर्ने सरकारका विरुद्ध सडकमा र यसका पक्षमा धेरैजसो दरवारमा वहस र चर्चाले ठाउ पाएको छ । काम कुरो एकातिर कुम्लो वोकी ठिमीतिर भने झै नहोस स्थानीय चुनावको चर्चा । चुनावी खर्चको कमिशन आकार ठुलै होला चुनाव गराउने नै जानुन तर जनतलाई यतिवेला संविधान चाहिएको छ नगर्ने जेठको स्थानीय चुनावको चर्चा वन्द गरी राहत चाहिएको जनतालाई मुल्यवृद्धि फिर्ता लियोस यत्ति नै भनौ । 

अव नया शक्तिको खाचोका वारेमा चलेको वहसको कुरा गरौ यसका पनि दुई कोणहरु छन् एउटा पुरानै कोण जसले क्रान्तिकारी आन्दोलनको कुनै पनि नया अभियानलाई रुचाएन र पत्याएन र पचाएन पनि । तिनकालागि यो खासै चासोको विषय पनि वनेको छैन चर्चा छैन । यसैको अर्को संस्करण यो वा त्यो माओवादी नेताहरुलाई क्रान्तिकारी आन्दोलनको नेता नमानी पनि भएको छैन र औपचारिक रुपमा उनीहरुकामा स्वीकारोक्ति हत्तपत्ति जनाईहाल्दैन त्यो प्रवृत्तिले माओवादी आन्दोलनमा फेरि फुटको संकेत अमुक नेता पार्टीमा नवस्ने र अर्कै पार्टी खोल्ने जस्ता दुष्प्रचारमा पनि आफुलाई व्यस्त वनाएको छ । तर साचो के हो भने माओवादी आन्दोलनकै परिणाम स्वरुप मुलुक गणतन्त्र संघीयता धर्मनिरपेक्षता समावेशीतामा आईसकेको अवस्थामा भिन्न ढंगले नया जनवादी क्रान्ती मुलभुत रुपमा पुरा भएको र अव समाजवादी क्रान्तिको तयारी गर्न पर्ने वेला भएकाले पार्टी पुननिर्माणको अभियान थाल्न पर्ने गरी गत केन्द्रिय समितिको वैठकमा अध्यक्ष कमरेड प्रचण्डले प्रस्तुत गरेको प्रतिवेदन पारित भए पछि माओवादी नै फेरि नया शक्तिका रुपमा आउन पर्ने त्यसो हुन सकेन भने अरु नै नया शक्तिले यो अवसरलाई छोप्न सक्ने संभावना औल्याएकै थियो त्यही भाव वमोजिम नया शक्तिको खाचो यतिवेला चर्चाको शिखरमा छ ।अवको नया शक्तिका कार्यभारका वारेमा चर्चा गर्ने प्रयत्न गरिएको छ ।

१ अवको नया शक्तिले समाजवादी क्रान्तिको सम्पन्न गर्ने  हो । यसकालागि राजनैतिक वैचारिक काम पहिलो हुनेछ । त्यही राजनैतिक वैचारिक लाईन वमोजिमको संगठन निर्माण गर्ने यसको अर्को कार्यभार हुनेछ त्यस पछि त्यो संगठनले काम गर्ने विधि कस्तो हुने हो भन्ने वारेमा ठोस गर्नु अर्को आवशयकताको विषय हुनेछ । यतिकाम गर्न सक्दा नया शक्रिको औचित्यसंगै नया क्रान्तिको खाका पनि सामुन्नेमा आउनेछ जसले जनतामा छाएको निराशालाई फेरि आशामा वदल्ने काम गर्नेछ ।

२ माक्र्सवाद भनेको ठोस परिस्थितिको ठोस विश्लेषण हो । ठोस परिस्थिति कितावमा मात्रै खोज्ने हैन वरु जमिनमा खोज्ने हो । यसो गर्दा यतिवेला नेपाली समाजमा आएको परिवर्तनलाई ख्याल गर्न जरुरी छ । राजतन्त्रको अन्त भै गणतन्त्र आई सकेको यो परिवेशमा अव कमसेकम नेपाल अर्धसामन्ती समाज रहेन । पुजिवादी समाजमा प्रवेश गर्ने अवस्थामा रहेको नेपाली समाजको चरित्र विश्लेषण यतिवेलाको खाचो हो । यसका चरित्रहरुका आधारमा क्रान्तिका रणनीति र कार्यनीति वनाउने कुरा नै यतिवेलाको मुख्य कार्यभार हो । यसो गरिरहदा यतिवेलाको माक्र्सवादको विकास कसरी भएको छ त्यसको प्रयोगको उपयुक्त विधि के हुन्छ हेर्न पर्ने र एकिन गर्न पर्ने पहिलो आवशयकता हो त्यसकासाथै यतिवेलाको साम्राज्यवाद जो संगै लडेर मात्रै नेपाली क्रान्ति पुरा हुनेवाला छ भने त्यसको अवस्था कस्तो छ र त्यसकालागि भर पर्ने वर्ग र सो को विश्लेषणको अवस्था के छ भन्ने वारेमा विहंगम विश्लेषण नगरीकन निष्कर्षमा पुग्न पनि सकिदैन र त्यसरी पुगियो भने त्यो असफल हुने वाटो वाहेक केही हुने छैन । 

३ यतिवेलाको राजनैतिक अर्थशास्त्रको शव्दावलीको कुरा गर्दा उदारवाद, नवउदारवाद एकातर्फ जसले व्यक्ति वाहेक अरु केही पनि हैन भन्ने ठान्यो अर्का तर्फ समाजवाद राज्य वाहेक अरु केही हैन भन्ने ठान्यो । व्यक्ति वाहेक अरु केही हैन भन्ने नवउदारवाद आज विश्वका आधाभन्दा वढी जनसंख्या संग भएको सम्पत्ति ८५ जना व्यक्तिका हातमा केन्द्रित गर्दै सारा विश्व व्यवस्था ध्वस्त हुने ठाउमा पुरायो भने राज्य वाहेक केही हैन भन्ने समाजवाद व्यक्तिहरुको सत्वलाई ख्याल नगर्दाका परिणाम व्यक्तिहरुको असहयोगका कारण आज आफैलाई रक्षा गर्न नसक्ने अवस्थामा पुग्दै एक पछि अर्को समाजवादी सत्ता ढल्दै आएको अवस्था हो यस्तो परिवेशमा व्यक्तिका सत्वहरुलाई पनि उचित स्थान र सम्मान दिदै ढल्दै गरेका समाजवादका दुर्गुणहरुको पहिचान गर्दै नया अर्थ व्यवस्था सहितको नया राज्य व्यवस्थाको खाचो यतिवेलाको हो । नया शक्रिको खाचो औल्याउदै गर्दा यस तर्फ ध्यान केन्द्रित गर्न जरुरी छ ।

४ वर्गहरुको प्रश्न नै प्रमुख प्रश्न हो नेपाल कृषि प्रधान देश तर कृषि आयले राजश्वमा उल्लेख्य भुमिका पनि खेल्न सक्दैन र कृषिमा निर्यात हैन आत्मनिर्भर पनि हैन आयात गरेर पेट पाल्ने हालतमा छ । यसकारण किसानहरुको क्रान्तिकारी शक्तिका वलमा क्रान्ति गर्ने स्थिति पनि छैन । मजदुर क्रान्तिको अर्को सहारा नेपालमा औद्योगिक क्रान्ति नै नभएका कारणले व्यवसायीक मजदुरहरुको प्रचुरता पनि छैन । वरु जो मजदुर नेता छन् तीनी वास्तविक मजदुर छैनन यस्तो अवस्था छ भने मध्यम वर्ग ढुलमुले वर्ग क्रान्तिको भरपदौृ शक्ति हैन भन्ने सदियौ देखिको व्याख्या आज पनि कायम छ तर परिस्थितिले कोल्टे फेरेको छ । मध्यमवर्ग निर्णायक वनेको छ र समाजवादी क्रान्ति फेरि मध्यमवर्गको सहारा विना सम्पन्न गर्न सकिदैन । यस्तो स्थितिमा नारामा हैन नेपाली समाजको वर्गहरुको परिवर्तित रुपको आकार आधार र शक्ति को हो सोको ठोस पहिचान पनि यतिवेलाको खाचो हो ।

५ हामी आज पनि विश्वव्यापि रुपमा स्वीकार्य सिद्धान्त आदर्श मान्यताहरु भनेर पश्चिमा मान्यतालाई नै शिरोधार्य गर्दै आएका छौ । जवकि पश्चिमा विद्धान र नेताहरु पनि अव भविश्यको शक्ति पश्चिमवाट पुर्वतर्फ सर्दै गरेको तथ्यहरु सार्वजनिक गरिरहेकाछन् ।  देखिएको तथ्य पनि के हो भने विश्वको आधाभन्दा वढी जनसंख्या पश्चिममा हैन पुर्वमा छ त्यसमा पनि भारत र चिनमा मात्रै छ । यही क्षेत्र आर्थिक राजनैतिक र सामरिक सवै हिसावले उदाउदो क्षेत्र पनि हो । जसले मानव समाजका मुल्य मान्यता र आदर्शहरुमा पनि पुरै परिवर्तन गर्न सक्ने तागत राख्दछ । यस्तो परिस्थितिमा हामी नेपाली समाजमा जनवादी क्रान्ति पुरा गर्दै समाजवादी क्रान्ति गर्ने कुरा गरिराखेका छौ भने नया शक्रिको खाचो यसै पनि छ नया शक्ति नामको भएर भएको छैन साच्चैको कामको नया शक्ति हुन जरुरी भएको यसकालागि पार्टीगत सागुरो दायरा भित्रवाट मात्रै सोचेर हुदैन त्यो भन्दा फरक र अझै वढी उचाईवाट सोच्न जरुरी छ ।

६ उपरोक्त अवधारणाका आधारमा नया शक्तिको खाचोको महशुश गरिरहदा सवैभन्दा पहिला समाजको विश्लेषण गर्न जरुरी भएको छ । समाजको विश्लेषणका आधारमा क्रान्तिका रणनीति र कार्यनीतिहरुको विकास गर्न जरुरी छ । विकसित राजनैतिक वैचारिक कार्यदिशाका आधारमा सो कार्यदिशालो माग गरे वमोजिमको संगठनको निर्माण गर्न जरुरी छ र सो खालको संगठन निर्माण भै सकेपछि सो संगठनले खेल्ने भूमिकाका वारेमा र उसका कार्यशैलिका वारेमा पनि नया पन आउन जरुरी छ । यतिका सवै कुरा गर्नकालागि पहिला आफैवाट शुरुवात गर्न जरुरी छ । आपफैलाई वदलेर आफै नया मान्छे वनेर नया शक्रि निर्माण गर्ने अभियानमा लाग्ने हो भने समयले र परिस्थितिले नया शक्रिका् खाचो महशुश गरेकै छ त्यही खाचो मात्रै पुर्ति गर्ने दिशानिर्देश मात्रै गर्न सक्यो भने यो पुस्ता भावी पुस्ताका नजरमा धन्य हुनेछ अन्यथा यो पुसताको साख धरापमा पर्नेछ ।