Khim Lal Devkota With Dipendra Kunwar 2074 4 16

Khim Lal Devkota With Dipendra Kunwar 2074 4 16

Linkedi

Khimlal Devkota Interview

नेपालमा पार्टी निर्माणका समस्या

नेपाली समाज सामन्तवादको भर्खर अन्त्य गर्दै पुँजीवादमा प्रवेश गरेको छ । राजनीतिक रूपमा सामन्ती राजतन्त्रको अन्त्य र गणतन्त्रको आरम्भ भएको कारणले यो निष्कर्ष निकालिएको हो । यसैगरी उत्पादन सम्बन्धका हिसाबले उत्पादनका साधनमा सामन्तको एकाधिकार बिस्तारै तोडिँदै पुँजी र श्रमतर्फ विस्तारित हुँदै गएका कारण सामन्ती उत्पादन प्रणालीबाट पुँजीवादी उत्पादन सम्बन्धमार्फत पुँजीवादमा प्रवेश गरेको भन्ने निष्कर्ष निकालिएको हो । आर्थिक सम्बन्धका आधारमा राजनीतिक प्रणालीको निर्धारण हुने भएका कारण तदनुकूल नै राजनीतिक दल बन्ने र भत्कने प्रक्रिया आरम्भ भएको हुनुपर्छ । तिनै राजनीतिक दल निर्माणको प्रक्रियालाई आधार मान्दै नेपालमा पार्टी निर्माणको समस्याबारे चर्चा गर्ने प्रयास यस आलेखमा गरिएको छ ।

पञ्चायतकालमा पार्टी निर्माण
पञ्चायत कालमा पार्टी निर्माण एक दुरुह कार्य थियो । त्यसो त २००७ देखि २०१७ का दश वर्षलाई छाडेर त्यसअघिको अवधि त झनै राजनीतिक हिसाबले कालरात्रि नै थियो । सो अवधिमा पार्टी निर्माणको प्रश्न सर्वाधिक महत्वको तर जटिल थियो । राणाकालमा राजनीति गरेको आरोप नै फासीको सजायका लागि काफी थियो भने पार्टी प्रतिबन्धका कारण पञ्चायतका राजनीतिक क्रियाकलाप र पार्टीका कुनै पनि गतिविधिलाई सामान्यतः राजद्रोह र राजकाज अपराध एवं शान्ति सुरक्षाको विषय बन्ने गथ्र्यो । राजपरिवारको गाथ गादी ताकेको भन्ने आरोप मिश्रित राजगद्दीको मामिलामा भने मृत्युदण्डकै व्यवस्था थियो । त्यसैले त्यतिवेलाको पार्टी निर्माण प्रक्रिया एक दुस्साहस वा अत्यन्तः साहसिक कार्य मानिन्थ्यो । यतिका जोखिम मोलेर पनि पार्टी कार्यमा लाग्ने कामलाई समाज परिवर्तनका लागि लागेको अभियानका रूपमा आत्मसात् गर्दै समाजमा छुट्टै आकर्षण र सम्मान भाव पनि थियो । राज्यका तर्फबाट अराष्ट्रिय तत्वका रूपमा र परिवर्तनका पक्षधर समाजका तर्फबाट भने समाज सुधारकका रूपमा लिइन्थ्यो । यिनै दोसाँधका बीचबाट पार्टी निर्माण भएका थिए । अवसर र चुनौती दुवै अर्थमा पार्टी निर्माणको कार्यलाई लिइन्थ्यो । यतिवेला पार्टी पद्धतिमा प्रणाली, विधि र मान्यताको विकास हुने कुनै सम्भावना रहेन । परिवर्तनको एउटै मान्यता र मिसनमा सहभागिता हुने हिम्मत गर्नु नै उसको योग्यता, क्षमता र पुँजी बन्न पुग्यो ।

बहुदलकाल र पार्टी निर्माण
जब प्रतिबन्ध फुक्यो, तब दलहरू स्वतन्त्र भए र आफ्ना गतिविधि सार्वजनिक रूपमा गर्न सक्ने भए । अब पार्टीमा सहभागी हुनेहरूको ताँती लाग्न थाल्यो । पार्टी बिस्तारै अवसरको थलो बन्न पुग्यो । पार्टी शक्ति र शासनको स्रोत बन्न पुग्यो । यतिवेला पनि पार्टी निर्माणको प्रश्नले फेरि पनि प्राथमिकता पाएन । पार्टीनीति, विधि र पद्धतिले चल्नुपर्छ भन्ने मान्यताले कहिल्यै महत्व पाएन । फलतः पार्टीहरू आफ्नै गतिमा चल्न थाले । नेताहरूका लागि पनि यो अवधि जोखिमको होइन, अवसरको अवधि बन्न पुग्यो, तब अवसरको उपभोग गर्ने हिसाब र हैसियतमै नेताका प्राथमिकता तोकिन थाले । यस अवधिमा दलमाथिको प्रतिबन्ध फुकुवा भए पनि राजतन्त्र भने कायमै थियो । राजनीतिमा राजतन्त्रको भूमिका कहीँ–कहीँ महत्वपूर्ण नै थियो । पछिल्लो चरणमा संविधानकै आडमा ज्ञानेन्द्रको ‘कु’मार्फत सम्पूर्ण सत्ता आफ्नो हातमा लिने काम पनि भयो । त्यसपछि पार्टीका गतिविधि निस्तेज बने । नेताहरू गिरफ्तार बन्ने अवस्था आयो । फेरि पनि त्याग र बलिदान नै पार्टी निर्माणको आधार बन्यो । विद्यमान सत्ता भत्काउने प्रश्न नै यतिवेला पनि प्रमुख बन्यो । तब पार्टीनीति विधि मान्यताको प्रश्न धरापमै रह्यो ।

गणतन्त्रकाल र पार्टी निर्माण
राणा, राजा र पञ्चायतविरुद्ध लड्नु राजनीति हो । विद्यमान सत्ता भत्काउनु यतिवेलाको केन्द्रीय प्रश्न हो । यसका लागि जे पनि गर्न तयार हुनुपर्छ । यसका लागि जे–जे गरिन्छ, त्यही नै राजनीति हो भन्ने सपाट परिभाषा नेपाली राजनीतिको बन्न पुग्यो । जब राजा, राणा, पञ्चायत सबै गए, अब लड्नुपर्ने संस्था वा व्यक्ति वा व्यवस्था केही बाँकी रहेन । त्यसैले राजनीतिक पार्टीको या त परिभाषा बदल्नुपर्ने या त राजनीतिक पार्टीहरू निकम्मा बन्नुपर्ने दोसाँधमा राजनीति आइपुग्यो । राजनीतिको हिजोको परिभाषा र कार्यसूची बदलिएको तथा राजनीतिकर्मीको भूमिका र हैसियत पनि बदलिएको अवस्थामा अब पार्टी निर्माणको विषयमा गम्भीर बहस थालनी हुन जरुरी छ । तर, गणतन्त्र प्राप्तिका दश वर्षपछि पनि यो अवस्थामा सुधार आएन । फलतः पार्टी निर्माणको मान्यतामा विकास हुन नसक्नुचाहिँ विडम्बना हो । हिजो पञ्चायत थियो, आज संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र छ । तर, हिजो राजा थिए, आज पार्टीनेता छन् । पार्टीनेता आआफ्नो मर्जीले भन्दा शक्ति केन्द्रको मर्जीले चल्ने गर्छन् । जब राजतन्त्रको स्थान नेतातन्त्रले लिन थाल्छ, तब लोकतान्त्रिक विधि, मान्यता र पद्धति ओझेल पर्छ । अहिले राजनीतिक पार्टीहरूको हालत यही भएको छ । सत्ताविरुद्ध लड्न तयार गरिएका पार्टी संरचना तदनुकूल विकास गरिएको नेतृत्व प्रणाली परिस्थितिमा आमूल परिवर्तन भएर गइसकेपछि तदनुकूल रूपान्तरण पार्टी निर्माणका सन्दर्भमा हुन सकिरहेको छैन । यही नै यतिवेलाको पार्टी निर्माणको मुख्य समस्या हो ।

पार्टी निर्माणमा अबको बाटो
राजनीतिले नै व्यवस्था बदलिदिएको छ । अब अवस्था बदल्ने यात्राको थालनी भएको छ । व्यवस्था बदल्न प्रयोग गरिएका पार्टी मूल्य–मान्यता, संरचना, नेतृत्व प्रणाली कुनै पनि अबको परिस्थितिमा जस्ताको तस्तै काम लाग्दैनन् भन्ने तथ्यलाई आत्मसात् गर्न जरुरी छ । त्यसपछि मात्र अबको राजनीतिको बाटो के हो भन्नेमा निश्चिन्त हुन सकिन्छ । हिजो ध्वंसको राजनीति प्रधान थियो, आज निर्माणको राजनीति प्रधान छ । हिजो संघर्ष प्रधान थियो, आज माने पनि नमाने पनि सहमतिको बाटो प्रधान छ । हिजो शासन प्रणालीमा फेरबदलको कुरा थियो, आज जनताको अवस्थामा फेरबदलको कुरा प्रधान छ । यिनै आलोकमा पार्टी निर्माणको मार्ग तय गर्न जरुरी छ ।

मुख्य चुनौती सामन्ती संस्कार
आजको दिनमा पनि पार्टी निर्माणको मुख्य समस्या भनेकै सामन्तवादी संस्कार, चिन्तन शैली र प्रवृत्ति हो । जिन्दगीभरि समान्तवादविरुद्ध लडेका नेताहरू सामन्तवादी संस्कारसँग परिचित मात्र होइन, सो संस्कार आफैँमा सहवरण गर्न पुगेको विडम्बनापूर्ण अवस्था छ । सत्तामा भएका वा नभएका नेतामा दुनियाँले कसरी सोचेको छ, मेराबारे टिप्पणी के गर्छन्, त्यतातिर कुनै चिन्ता चासो र सरोकार छैन । आफैँले बोलेको अन्तिम सत्य हो भन्नेतर्फ अभ्यस्त भएका छन् । अर्को र फरक कोणबाट हेर्नेतर्फ ध्यान छैन । यो प्रवृत्ति आजको २१औँ शताब्दीको दोस्रो दशकमा पाच्य छैन । समाज बदलियो, नेताहरूको आदत बदलिएन । पुरानो पुस्ताको यही पिँढी राजनीतिमा हाबी हुँदासम्म समयले मागेको जस्तो पार्टी बन्न कठिन छ ।

शक्तिकेन्द्रको चलखेल
विगतदेखि आजसम्म देशी–विदेशी शक्तिकेन्द्र नेतावरिपरि खेले । नेताका छोराछोरी शिक्षादीक्षा निजी जीवनको व्यवस्थापन र स्वास्थ्योपचारका लोभमा र मन्त्री, प्रधानमन्त्री वा कुनै लाभको पद पाउने आशमा आत्मसमर्पण गर्ने प्रवृत्ति नेतृत्वमा हाकाहाकी नै देखा प¥यो । यो अवसरको फाइदाका लागि शक्ति केन्द्रहरूले आफ्नो स्वार्थमा प्रयोग गर्ने अवस्थाका कारण पार्टी निर्माणमा समस्या देखा परेको छ । आत्मसमर्पणवादी धार वा देशभक्तीय धारको परीक्षणमा देशभक्तिको धार त केवल कल्पनाको मात्रै विषय बन्न पुग्ने विडम्बना नेपाली राजनीतिले भोगिरहेको आजको यथार्थ हो । यस्तो अवस्थामा सही ढंगको पार्टी निर्माणको सम्भावना निकै क्षीण हुने गर्छ । यो परिघटना विभिन्न पार्टीमा देखा पर्ने गरेको फुट वा एकीकरण ध्रुवीकरणमा नांगै देखा पर्छ । आफ्नै बलबुतामा न पार्टी फुट्छन्, न एकीकरण सम्भव हुन्छ भन्ने मनोविज्ञान लगभग स्थापित छ ।यसलाई तोड्न नेपाली नेताले आपैmँले चाहेको गर्न सक्छन् भन्ने पुष्टि गर्न जरुरी छ । तब मात्रै सही ढंगको पार्टी निर्माणको प्रश्नको सही जवाफ भेटिनेछ ।

राजनीतिलाई विकाससँग जोड्ने पार्टी 
अबको राजनीति देश र जनताको अवस्था बदल्ने धेयको बन्नु जरुरी छ । त्यस्तो राजनीति हाँक्न सोहीबमोजिमको पार्टीको खाँचो छ । हाम्रो देश विकासका दृष्टिले धेरै पछि परिसकेको छ । चेतना पदार्थको उपज हो भन्ने मान्ने हो भने अर्थात् भौतिक वस्तु र परिवेशले मानिसको चेतमा फरक पार्छ भन्ने साँचो हो भने विकास र समृद्धिले मानिसको चिन्तन शैलीमा अवश्य प्रभाव पार्छ । विकासको दर जति उच्च भयो, मानिसको चेतनाको दर पनि त्यति नै उच्च हुने भौतिकवादी मान्यताका आधारमा पनि अबको राजनीति विकास र समृद्धिलाई जोड्ने दिशामा केन्द्रित हुनुपर्छ । यस्तो राजनीतिलाई जोड्न त्यसैअनुरूपको पार्टी पनि बन्न जरुरी छ । यस्तो पार्टी बनाउन सक्नैपर्छ । त्यसो गर्न सक्दा मात्रै राजनीति समयानुकूल हुने र राजनीति टिकाउ हुने गर्छ । हिजो विकासका कुरा गर्नेलाई नेता होइन विकासे कार्यकर्ता भन्थे । नेताले त मर्ने मार्ने कुरा गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता थियो । आज समय बदलिएको छ । बदलिएको समयमा अब राजनीतिलाई बदल्न सक्नुपर्छ । राजनीति बदल्ने भनेको विकाससँग राजनीतिलाई जोड्नु हो ।

निष्कर्ष
नेपालमा पार्टी निर्माणका लामा र तीतामिठा अनुभव छन् । तिनै अनुभवका आधारमा विगतका गल्ती नदोहोर्‍याउने गरी पार्टी निर्माण अभियान थाल्न जरुरी छ । यसका लागि सामन्ती संस्कार त्याग्नैपर्छ । यो पहिलो सर्त हो । शक्ति केन्द्रको निर्देशनलाई प्रतिवाद गर्ने हिक्मत गर्नैपर्छ, यो दास्रो सर्त हो । त्यसैगरी विकास र समृद्धि आजको आवश्यकता भन्ने तथ्यलाई आत्मसात् गर्नु अनिवार्य छ, यो तेस्रो सर्त हो । यति सर्त पूरा गर्दै तदनुकूल जनता गोलबन्द गर्ने अभियान थालनी गर्न सकियो भने मात्रै आजको तात्कालिक आवश्यकताको पार्टी निर्माणको खाका कोर्न सकिन्छ ।
(देवकोटा नयाँ शक्ति पार्टीका प्रवक्ता हुन्)

विषयः पदीय जिम्मेवारी त्याग गरेको वारे ।

श्री संयोजकज्यु मिति २०७४।०४।१०

नया शक्ति पार्टी नेपाल, केन्द्रिय कार्यालय

विषयः पदीय जिम्मेवारी त्याग गरेको वारे ।

१ विश्व राजनीतिमा स्थापित राज्य नियन्त्रित सामाजवाद र उदारवादी पुजिवाद दुवैले विश्वसमाजलाई विभाजन गर्न सके समाधान दिन सकेनन् । त्यसैले विश्व राजनीतिमा यी दुवैको विकल्पको खोजी भैरहेको सन्दर्भमा नेपालमा पनि त्यसको खोजी हुनु स्वभाविकै थियो र वैकल्पिक राजनीतिको स्थान विश्व राजनीति र नेपाली राजनीतिमा पनि पर्नु अनिवार्य थियो । सो संगसंगै नेपाली समाजमा राजनैतिक विकासका हिसावले ध्वसंको राजनीतिवाट निर्माणको राजनीतिमा प्रवेश गरेको ऐतिहासिक घडीमा ध्वंसकालागि तयार गरिएका पार्टीहरु अव जस्ताको तस्तै काम नलाग्ने भएको विशिष्ठ अवस्थामा नेपालमा वैकल्पिक राजनीतिको खाचो महशुस गरी विगत केही वर्षको अन्तरक्रिया मार्फत नया शक्ति पार्टी नेपालको घोषणा गत वर्ष मात्रै गरिएको थियो । 

२ पार्टी घोषणा लगत्तै जनतामा जानुपर्नेमा आरम्भदेखि नै पार्टी उल्टो वाटो हिडन शुरु गरयो । रंगशालाको लाखौको जमातवाट कमलादिमा केही हजार लिएर पुग्यो वाकी छुटे । त्यहावाट पनि ववरमहलमा केही सय मान्छे लिएर आयौ । ववरमहलवाट पनि तिन सहसंयोजक लिएर संयोजकज्यु पार्टी कार्यकक्षमा प्रवेश गर्नुभो । त्यस पछिको लगभग असी प्रतिशत समय परिषद सदस्य थप्ने कार्यसमिति सदस्य थप्ने र वढुवा गर्ने ध्यानमा नै प्राय वैठकहरु सकिन थाले । पटक पटक मैले असहमति राख्दै आए तर सुनुवाई भएन । पार्टीको वैकल्पिक राजनीतिको हेक्का सम्म पनि हुन छाडयो । 

३ जनतामा जान,े जनसेवा गर्ने, हेल्प डेस्क राखेर जनताका काम गरिदिने जस्ता वाचा केवल कल्पनामा सिमित रहे । पार्टी नवन्दै गुटै गुटमा नेताहरु रमाउन पुगे । फलत निर्वाचन आयो । निर्वाचनमा कर्म अनुसारको पल आउनु कुनै नौलो कुरा थिएन । अनपेक्षित परिणाम हात परयो । तत्पश्चात निर्वाचनको निर्मम समिक्षा गरेर अघि वढने वेलामा झन पदाधिकारी वडाफाड नगरेका कारले यो अवस्था आयो अव पदाधिकारी वाडफाड गरौ भन्ने दिशा तर्फ वहस मोडियो । 

४ २०७० सालको निर्वाचनमा आफु संलग्न रहेको पार्टी पहिलोवाट तेश्रोमा झर्दा नैतिकका आधारमा अध्यक्षले राजिनामा दिन पर्छ भनियो निकै जोड गरियो नया शक्तिको खाचो यसकारण पनि छ भनेर त्यसैलाई पनि कारण वनाईयो । तर आज आफुलाई पर्दा ती प्रसंगवश पनि देखा परेनन । त्यसैले कहि न कहि समस्या छ । यस्तो लागेर कसै न कसैले जिम्मा लिन पर्छ भन्ने महशुश भै मैले नैतिक जिम्मेवारी लिदै पार्टी प्रवक्ता, संचार विभाग प्रमुख र कार्यकारी समितिको पद परित्याग गर्ने निष्कर्षमा पुगेको व्यहोरा यस अघि अनौपचारिक छलफलमा व्यक्त गरेकै थिए । सोही कुरालाई अहिले औपचारिक रुपमा यो जिम्मेवारी परित्यागको पत्र प्रेसित गरेको छु । वैठकमा जानाकारी गराईदिनुहुन अनुरोध छ । 

५ भुराजनीति तिव्रतामा निर्मृम ढंगले फेरिएर अघि वढदैछ । यो परिवेशमा नेपालका राजनैतिक दलहरु दृढतापुर्वक देश र जनताको हितमा उभिएर देशभक्त वन्ने कि कसैको ईच्छा पुर्ति गरिदिने साधनमा परिणत गर्दै दलाल वन्ने भन्ने गंभिर मोडमा परिक्षाको घडीमा उभिएकाछन् । नया शक्ति पार्टी जुनसुकै चुनौतिलाई सामना गर्दै देशभक्तिको झण्डा उठाउन सक्षम हुनेछ भन्ने कुरामा म विश्वस्त छु । 

६ मैले यस अघि दिईएको पदीय जिम्मेवारी त्यागे पनि वैकल्पिक राजनीतिको महान अभियानमा अग्रपक्तिमा रहेरै योगदान गर्ने प्रण र प्रतिवद्धताको विश्वास दिलाउछु । 

खिमलाल देवकोटा

नया शक्ति निर्माण अभियन्ता

Remarks by Madan Rai

अादरणीय डा भट्टराइ तथा साथीहरू,

हंसिलाे र केही अन्तर्मूखि स्वभावका हाम्राे अति सक्षम अभियान्ता र बैकल्पिक राजनीतिक संस्कार अभियानका नेपाली गूरू खिमलाल देवकाेटाले राख्नुभएकाे बिषय एकदम सही लाग्याे मलाइ । हामीले पटक पटक त्रुटीहरू गरी रहेका छाैं । जसकाे कारण हाम्राे बैकल्पिक राजनीतिक शक्तिकाे क्षयीकरण भएकाे हामी सबैले हाम्रै सामुन्ने भाेगी राखेकै छाैं। सत्यलाइ धेरै समय लुकाउन सकिदैन । मानिस भएपछि गल्ती स्वभाविक भैरहन्छ ।  मैले पनि खाेटाङमा भएकाे निर्वाचन परिणाम र मलाइ जिम्मा दिइएकाे कृषि तथा भूमि मामिला बिभागकाे काम सही ढंगले सम्पादन गर्न नसकेकै कारणले अाफुले संयाेजक ज्यू समक्ष पद मूक्तिकाे लागि राजीनामा पठाएकाे हुँ । भलै अाजकाे भेलामा संयाेजक ज्यूले कसैकाे राजीनामा स्वीकृत नभएकाे कुरा जानकारी गराउनु भयाे । 

राजीनामा दिनु नैतिक जिम्मेवारी लिनु हाे । र याे नैतिक हिसाबले एकदम सही तरिका हाे जस्ताे लाग्छ मलाइ पनि । तर यसकाे मतलब याे हाेइन कि हामीले थालेका दलकाे महान उद्धेश्यअनुरूप काम गर्न छाेडेकाे हाे । मैले केही अघिल्लाे घगीमा असफल भएपनि एउटा गतिल्लाे पाठ सिकेकाे छु र अाउनेदिनहरूकाे लाग नयाँ कदमकाे लागि अरू बढि सजगता र उर्जाकासाथ तयार पनि भएकाे छु । 

याे ४ दिनकाे भेलामा म ज्यादै उत्साही भएकाे छु । देशभरीबाट अाउनुभएका अभियान्ताहरूकाे अात्मबिश्वास, अाश र उर्जा देखेर नयाँ शक्तिसंग साँचिकै गज्जबकाे सिपालु र कटिबद्ध नेपालीहरू भएकाे याे पटक पनि महशुश गरें । मधेसीथारू, खसअार्य, जनजाती, महिला, दलित अन्यकाे मिश्रण, अन्तर्घुलन र अठाेट हेर्न लायक छ । अब अागामी मंसीर सम्ममा हामीले याे सिपालु र एकाबद्ध नयाँ शक्ति जमातलाइ एक ढिक्का बनाएर नयाँ शक्तिलाइ राष्ट्रिय दलकाे रूपमा स्थापित गर्न परिचालन गर्न सक्नु पर्दछ । नयाँ शक्ति दल राष्टि्य दलकाे रूपमा स्थापित भएपछि अाउने माघ फागुनभित्र महाधिवेशन गरेर दलकाे संगठनलाइ स्थायी र पूर्ण बनाउन लाग्नु पर्छ भन्ने कुरा यसै मेलबाट सुझाउ प्रस्तुत गर्न चाहन्छु । 

जहाँसम्म खिमलाल सरकाे कुरा छ । जायज छ । राजीनामा स्वीकृत नभएपछि अब हामीले अाअाफ्नाे कामलाइ यथावत सम्पादन गरेर अागामी संघीय निर्वाचनमा एकढिक्का भएर नयाँ शक्तिलाइ राष्ट्रिय दलकाे रूपमा स्थापित गराैं । अैले सम्म जे भयाे भएगरेका कमीकम्जाेरीलाइ निर्मताकाथ सच्याउँदै एक भएर अघि बढ्न सबैसंग प्रार्थना गर्दछु । 

म पनि साउनकाे २५ गतेभित्र अाफ्नाे जिल्ला खाेटाङ जानेछु र अाकश्मिक काममा बाहेक संघीय स्तरकाे चुनाउ सम्पन्न नभै काठमाडाै फर्किने छैन । मलाइ फाेन, फेसबुक, भाइबर र इमेलमा सम्पर्क गर्न सकिनेछ । 

सबैकाे जय हाेस । नेपाल समृद्ध हाेस । नयाँ शक्ति राष्ट्रिय दल हाेस । बैकल्पिक राजनीतिक संस्कृति स्थापित हाेस ।

सबैलाइ गनगन गरी रहने

उही मदन राइ बुढाे ।