नेपाली राजनीतिमा गठवन्धनले ल्याएको तरंग
खिमलाल देवकोटा
भुमिकाः
दशै लगत्तै नेपाली राजनीतिमा गठवन्धन भुकम्प गएकोछ । लामो समयदेखि विभाजित अवस्थामा रहेका र एक अर्काप्रति आरोप र प्रत्यारोपमा मात्रै यस्त रहेका पक्षहरु वीच आपसी समझदारी मात्रै भएकोछैन पार्टी एकिकरण सम्मै पुग्ने गरी वाम र लोकतान्त्रिक गठवन्धन वनेकाछन् । प्राकृतिक भुकम्पलेले नेपालमा संविधान दियो रानीतिक भुकम्पले गठवन्धन दिएर गएको छ । वाम गठवन्धन वनेको भोलिपल्टै लोकतान्त्रिक गठवन्धन वन्न पुगेको छ । गठवन्धनका वारेमा भएका टिप्पणीहरुका वारेमा चर्चा गर्ने प्रयास यस आलेखमा गरिएकोछ ।
ट्रम्प र पिड ले नेतृत्व गरेको विश्व राजनीतिः
सवैलाई थाहा भएकै कुरा हो कि यतिवेला विश्व दुई ध्रुवमा संगठित भएको छ । एउटा धुरीको नेतृत्व चिनका राष्ट्रपति सि जिड पिडले गरेकाछन् भने अर्को धुरीको नेतृत्व अमेरिकाका राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले गरेकाछन् । यिनै दुई धुरीमा विश्वका अरु राष्ट्रहरु लामवद्ध वनेकाछन् । हिजो सोभियत धुरीमा रहेको भारत आज अमेरिकी धुरीमा पुगेकोछ भने सोभियत कालमा खासै चर्चामा नरहेको चिन आज समाजवादी धुरीको नेतृत्व गर्ने स्तरमा पुगेकोछ । अमेरिकाले यतिवेला भारतको साथ पाएकोछ भने चिनले अफ्रिकी मुलुकहरु सहित दक्षिण एशियाका भारत र भुटान वाहेकका सवै मुलुकहरुको साथ पाएको छ । युरोपियन यूनियनवाट छुटिटएर वेलायत अमेरिकी धुरीमा छ भने सिंगो यूरोपियन युनियन भने समाजवादी चिनको निकटता तर्फ अघि वढदैछ । दुवै ध्रुवहरु आफना समर्थकहरु जम्मा गर्दैछन् । शित युद्ध ताका असंलग्न राष्ट्रका रुपमा परिचय वनाउन सफल नेपाल केही समयदेखि औपचारिक रुपमा दुवै छिमेकीको निकटतामा रहन चाहेको भनिए पनि भारतको पोल्टामा रहेको प्रष्टै थियो । निकटको छिमेकी भारतको पोल्टामा जानु अर्को छिमेकीकालागि पाच्य थिएन । त्यसैले वेला वखतमा यो वा त्यो धुरीमा ढल्केका खवर आउने गर्दथे । अन्तत दुवै छिमेकीले आफना पक्षमा पार्न कोशिश गरिरहेका वखत यी गठवन्धन वन्न पुगे भन्ने चर्चा पनि वजारमा उत्तिकै छ । यसको पुष्टि भएको छैन भावी दिनका गठवन्धनका कर्महरुले नै पुष्टि गर्नेछन् ।
गठवन्धनको खाचो किन परयो ः
पंचायती कालमा दलमाथिको प्रतिवन्ध लागेको भएतापनि लामो समयदेखि नेपाली राजनीति दलिय पद्दतिमा आधारित छ । वहुदल यसको विशेषता हो । लगभग सयको हाराहारीमा निर्वाचन आयोगमा राजनैतिक दलहरु दर्ता हुने स्थिति र झण्डै तिन दर्जन दलहरुले संसदमै उपस्थिति जनाउने अवस्थाले संसद वहुरंगी त थियो नै विकृति विसंगतिको थलोका रुपमा पनि परिणत भएको थियो । वहुदलको उपहार विकृति र विसंगति सहितको संस्कार विहिन सरकार भन्ने आम धारणा वनिरहेकोथियो । यी सवै दलहरुका आफनै कमजोरी थिए । यनिको अन्त गर्ने ईच्छा राजनैतिक दलहरुले राख्न पर्ने र त्यसकालागि पनि मत मिल्ने र मन मिल्ने दलहरु एकिकृत हुन जरुरी थियो । यो धेयले गठवन्धन वन्न जरुरी थियो । यतिवेलाका गठवन्धन यी धेयले वने कि वनेन आफनो ठाउमा होला तर अस्थिर र अल्पायुका सरकार र विकास र समृद्धिको योजना वनाएर पनि कार्यान्वयन नहुने अवस्थाको सिर्जना भएकै थियो । कमसेकम सत्ता हातमा पारिराख्नकैलागि भए पनि गठवन्धनको खाचो थियो । धेरैले गठवन्धनलाई सत्ताको स्वार्थका कारण वनेको भन्ने अभिमत प्रकट गरेकाछन् जे होस गठवन्धनको कारण दलहरु आफै र दलहरुका विकृतपुर्ण व्यवहार र संस्कारहरु हुन भने जनताको समृद्धिको चाहना परिपुर्ति गर्ने साधन वनुन भन्ने पनि आम मानिसहरुको चाहना वन्न पुगेकोछ ।
व्यवस्था वदल्ने गठवन्धन जस्तै अवस्था वदल्ने गठवन्धन वनुन ः
राणा शासन वदलियो पंचायत वदलियो र निरंकुश राजतन्त्र पनि वदलियो । नेपाल संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र भएकोछ । लामो मेहनत कठिन संघर्ष वलिदानका कारणले व्यवस्था वदलिएको हो । पंचायत फाल्ने आन्दोलन एक्ले संभव भएन । त्यसकालागि वाम र लोकतान्त्रिक दुवै शक्तिको जरुरत परयो । त्यसैगरी गणतन्त्रको प्राप्तीकालगि गरिएका आन्दोलन पनि शान्तिपुण र सशस्त्र संघर्षको मोर्चा दुवैको खाचो परयो । संविधान सभावाट संविधान वनाउन पनि वमा लोकतान्त्रिक गठवन्धनकै खाचो परयो । यसैले ईतिहास साछी छ व्यवस्था वदल्न पनि गठवन्धनहरु भएका हुन । व्यवस्था वदल्न गठवन्धन गरिएजस्तै अव अवस्था वदल्न यी गठवन्धनहरु कामयावी वनुन यो पनि जनताको चाहनाछ । देश र जनताको अवस्था वदल्ने भनेको विकास र सम्मृद्धिको वाटो वाट नै हो । विकास र समृद्धिकालाथि दलहरुले छुटटा छुटटै चुलोमा दाउरा वाल्न पर्दैन । विकास र समृद्धिकाागि हिजोका जस्तै पार्टी संगठनको जरुरत पर्दैन । ध्वसको हैन निर्माणको अवको खाचो हो । निर्माणकालागि लडाकु संगठनको दरकार पर्दैन र अरु पार्टीहरुसंग शत्रुतापुण सम्वन्ध राख्न पनि जरुरी छैन । सवैसंग मित्रताका आधारमा र विकास र समृद्धिको ऐजेण्डामा सहमत हुने दलहरुको एउटै सामmा मोर्चा वनाउन सकिन्छ र कालान्तरमा पार्टी एकता पनि गर्न सकिन्छ भन्ने निष्कर्षमा दलहरु पुगेको परिणाम यी गठवन्धनहरु वने भन्ने निष्कर्ष निकाल्नु सही हुनेछ यसमा जनताको शुभकामना पनि छ ।
गठवन्धन निर्माणमा वैदेशिक चासोः
गठवन्धन वनेर घोषणा भैसक्दा राज्यको चौथो अंग भनिने पत्रकार जगतले पनि सुईको पाएन । आम जनताकालागि यो वाम गठवन्धनको घोषणा त आश्चर्य नै थियो ।दलका शिर्ष नेताहरु वाहेक यसै अभियानमा पहल गर्ने मानिसहरुलाई छाडेर अरुले सुईको समम पाएनन भने गठवन्धन नै विदेशी शक्तिले वनाईदिएको भन्ने कुराको कुनै तुक छैन । तर यो पनि साचो हो कि सिंगै नेपाललाई अमेरिकी लवीमा प्रवेश गरेको भारत आफो पकडवाट गुमाउन चाहदैन भने समाजवादी धुरीको नेतृत्व गरेको महाशक्ति चिनले पनि नजिकको छिमेकी आफनै समर्थनमा आओस भन्ने चाहना राख्नु विल्कुल अनौठो कुरा थिएन । सिंगै मुलुक आफनो पक्षमा पार्न नसक्दा दुवैले गठवन्धन मार्फत आफाने स्वार्थ पुरा गर्न पाईयोस भनेर चाहना राखनु अनौठो कुरा भएन । तर वाम गठवन्धनको घोषणा हुनासाथ लोकतान्त्रिक गठवन्धन वन्ने र कुटनीतिक सकृयता अस्वभाविक रुपमा वढनु र एक अर्काले एक अर्कालाई चिन वा भारतले वनाईदिएको गठवन्धन भन्ने जस्ता अभिव्यक्तिहरुले वैदेशिक चासोलाई प्रष्ट त गर्छ नै त्यसका अलावा पनि यिनै गठवन्धनका कारण दक्षिणको छिमेकी प्रधानमन्त्रीको नेपाल भ्रमण स्थगित हुनुले गहिरो अर्थ राख्छ । अन्तराष्ट्रिय संचार माध्यमले दिएको महत्वले पनि गठवन्धन निर्माणको अन्तराष्ट्रिय चासो र महत्वलाई उजागर गर्दछ । खाली गठवन्धन आफनो स्वार्थमा केन्द्रित हुन्छन् कि विदेशी स्वार्थ पुर्ति गर्ने साधन वन्छन् त्यो चाहि हेर्न वाकी छ । आम जनताको कोटी कोटी कामना छ राष्ट्रको आवश्यकता परिपुर्ति गर्नमा गठवन्धन केन्द्रित वनुन ।
सत्ता प्राप्तीको मात्रै साधन नवनोस गठवन्धनः
राजनैतिक दलहरुको इृतिहास गर्व गर्न लायक छ । दलहरुको अगुवाईमा जनताले गरेको संघर्ष त्याग र वलिदानको चर्चा जति गरे पनि कमै हुन्छ । तर व्यवस्था वदलेपछि अवस्था वदल्न लाग्नुपर्ने वेलामा दलहरु सत्ता स्वार्थमा नै रुमलिए आफना सम्पुर्ण दिनहरु सत्ताकै वरिपरि नै विताए । सत्ताको स्वाद दलका नेता कार्यकर्ता र पहुचवाला समर्थक शुभचिन्तक सम्म सवैले चाखे । तर जनता भने सुख सुविधावाट सदा झै वंचित नै भए । सत्ताको सुनिश्चितता शक्ति विना संभव छैन त्यसकारण पनि गठवन्धनको खाचो परेको हो भन्ने मानिसहरुको वुझाई छ । यस पटकको गठवन्धनले विगतमा जस्तै परिवर्तनकालागि गठवन्धन भन्ने जो मान्यता स्थापित गरेकाछन् यसपटक पनि दलहरु चुक्न हुदैन । दलहरुका सामु यो गठवन्धन केवल सत्ताकालागि मात्रै हैन विकास र समृद्धिकालागि हो भन्ने पुष्टि गर्न चुनौति छ । यो चुनौतिको दृढतापुर्वक सामना गरेर मात्रै गठवन्धनको औचित्य पुष्टि हुनेछ ।
अन्तमाः
विश्व दुई भागमा विभाजित हैन आफना स्वार्थ र स्वाभाव अनुसार संगठित छ । त्यसै गरी समाज विभाजित छैन आ आफना स्वार्थ रक्षाकालागि दुई भागमा संगठित छ । त्यसै गरी गठवन्धनहरु पनि दुई भागमा विभावित हैन संगठित छन् भन्ने सन्देश प्रवाह गर्न जरुरी छ । यसो भयो भने गठवन्धनमा विभाजित मुलुक भौगोलिक रुपमा पनि विभाजन हुने हो कि वा एकापसमा गठवन्धनहरुलाई प्रयोग गरेर देश विभाजनको संघारमा पुरयाईदिने पो हुन कि भनने संसय पनि त्यतिकै छ । त्यसैले दुवै परस्पर विरोधी गठवन्दनहरु राष्ट्र विभाजनकालागि समाज विभाजनकालागि हैन राष्ट्र निर्माणकालागि समृद्धि र विकासकालागि भन्ने सन्देश प्रवाह गर्न जरुरी छ । दुई भागमा संगठित अलग अलग गठवन्धनको विकास र समृद्धिको योजनामा प्रतिस्पर्धा वनोस । शुसानका वारेमा प्रतिस्पर्धा वनोस यही शुभकामना ।
No comments:
Post a Comment