फेरि पनि शान्ति र संवित्रधान वारे

नेपाली राजनीतिमा सर्वाधिक प्रयोग भएको शव्दावली शान्ति र संविधान होला । कसैकालागि यतिवेलाको मुख्य कार्यभारका रुपमा कसैकालागि संशोधनवादी अवसरवादी संझौतावादी ऐजेण्डाका रुपमा यसलाई लिने काम पनि भयो । कुनै वेला शान्ति र संविधानको कुरा गर्न सम्म पनि नहुने क्रान्तिकारी वनिरहनकालागि शान्ति र संविधानकाविरुद्धमा केही न केही गरिराखेकै हुन पर्ने पूर्व शर्त जस्तोृ पनि वन्न पुग्यो तर केही महिनाकै वीचमा त्यही शान्ति र संविधान सवैको पृय वस्तु वन्न पुग्यो । शान्ति र संविधान पदावलीका पछाडि लुकेकेा अजेय र अविष्मरणीय शक्तिका रुपमा यो प्रसंग आएको छ । यसैकावारेमा चर्चा गर्ने धेय यो लेखकको रहेकोछ ।

क्रान्तिकारी नाराका रुपमा शान्ति र संविधानः

व्यालेट वा वुलेट क्रान्ति वा शान्ति प्राय दुई छनोटका विषय हुन । व्यालेट रोज्नेहरु शान्तिका पक्षधर र कायरहरु संझौतावादी पनि हुन सक्दछन् तर वुलेट रोज्नेहरु पनि युद्ध सरदारवादी हुने र घुमक्कड क्रान्तिकारी हुने खतरा प्राय रहने गर्दछ । त्यसकारण कुनै खास नारा आफैमा क्रान्तिकारी वा सुधारवादी हुदैन । कुनै नारा क्रान्तिकारी वा सुधारवादी के हो भन्ने कुराको ठेगान त्यसको समय सन्दर्भ र यसको आत्मसातीकरण समेतका विषयहरु मुख्य रुपमा आउने गर्दछन् । कुनै वेलाको क्रान्तिकारी नारा शान्ति र संविधान पनि हुन सक्दछन् । शान्ति र संविधान सदाकालको क्रान्तिकारी नारा वन्न सक्दैन । त्यसै गरी संशोधनवादी वा क्रान्ति विरोधी नारा पनि हुन सक्दैन । नेपालको सन्दर्भमा शान्ति र संविधान अझ संविधान सभाको नारा घनीभूत युद्ध भएका वेलाको हो । वम वारुद वन्दुक व्यारेक कव्जाको कुरा छ व्यवहारमा तर पार्टीको नीतिमा शान्ति र संविधानको कुरा निर्णय हुने गर्दछ । यसो भएको छ यसो हुने गरेको छ । नेपालको सन्दर्भमा शान्ति र संविधान क्रान्तिकारी नारा वन्ने गरेको छ । यो नाराको क्रान्तिकारीतालाई सम्मान गर्न नसक्दा वा नचाहदा क्रान्तिका उपलव्धी गुम्ने खतरा पनि आफनो ठाउमा छ र वाकी क्रान्ति पििन पूरा गर्न सकिने छैन । यो खतरा आज पनि त्यतिकै ज्युदै छ ।

शान्ति र संविधान जनताको नारा वनेको छ ः

शान्ति र संविधानका कुरा वुर्जुवाहरुको प्राथमिकताको विषय वन्यो । अझै पनि त्यस्तो सोच राख्नेहरुको कमि छैन । तैपनि यो नारा आम जनताको नारा हैन भन्ने गरियो । तर यथार्थ त्यसो रहेन शान्ति र संविधानको नारा सवैभन्दा वढी क्रान्ति चाहनेहरुका लागि पृय नारा वनेको छ । क्रान्तिकारी युद्धहरुको अभिष्टा दिगो शान्ति हो । क्रान्तिकारीहरुको् खुशी पनि दिगो शान्तिमा नै निहित छ । यो दिगो शान्ति दिने नारा हो । यो नारा क्रान्ति चाहने शान्ति चाहने सोझै शान्ति चाहने वा घुमाएर शान्ति चाहने सवैका लागि पाच्य नारा वनेको छ । तसर्थ शान्ति र संविधानको नारा क्रान्ति विरोधी नारा हो भन्ने कुरा आम जनताको तहवाटै वहिष्कृत भएको छ । आज दुनिया फेरिएको छ सवै मानिसहरु यो नारामा सहमत हुन वाध्य वनेका छन् किनकि यो नारा जनता अनुमोदित भएको छ जनता अनुमोदित नाराका विपक्षमा जाने कुरा कुनै पनि प्रकारको क्रान्तिकारी र वैज्ञानिक दृष्टिकोण हुनै सक्दैन । यो कुरा पुष्टि भएको छ ।

शान्ति र संविधान प्रतिगामीहरुकालागि घाडो वनेको छ ः

शान्तिमा विकास सम्भव छ । यसमा जनताको प्रगति पनि सभव छ । शान्तिमा जनताको चेतनाको विकास पनि सम्भव छ । शान्तिमा परिवर्तन रुपान्तण पनि संभव छ । यसको मात्रात्मक विकास क्रान्तिमा फडको पनि हुने गरेको छ । यसकारण शान्ति र संविधान प्रतिगामीहरुको लागि अपृय विषय वनेको छ । शान्तिमा युद्ध सरदार र राष्ट्रघातिहरु आफनो हाली मुहाली गर्न अनुकुल समय ठान्दैनन् उनीहरुको वर्चश्व समाप्त हुदै गएको हुन्छ । यस्तो अवस्थामा शान्ति र संविधानका पक्षधरहरुकालागि नकारात्मक ढंगले सकारात्मक वातावरण तयार भैराखेको हुन्छ । यसको समुचित सदुपयोग अनिवार्य हुन्छ । नेपालको सन्दर्भमा ठीक यही अवस्थावाट हामी गुजि्रएका छौ । शान्ति र संविधानको नारा स्थापित हुदै जादा प्रतिगामीहरु परास्त हुदै जाने र यो नारा ओझेल पर्दै जादा प्रतिगामीहरुले टाउको उठाउदै जाने हिजो देखिकै आवस्था हो । यस तर्फ पनि हाम्रो समुचित ध्यान जान जरुरी छ ।

क्रान्तिकारीहरुकालागि नारा पनि क्रान्तिकारी नै हुन जरुरी छ

क्रान्तिकारीहरुका लागि राजनैतिक नारा पनि क्रान्तिकारी नै हुन जरुरी छ भन्ने मत पनि पाईन्छ तर ठिक यसको उल्टो नारा क्रान्तिकारी होस वा नहोस अन्तर्यमा त्यसले क्रान्ति गर्छ कि गदैन भन्ने कुराले सो को क्रान्तिकारीताको निर्धारण गर्दछ । आखिर माक्स्रवादीहरु प्रकृया भन्दा परिणामलाई वढी महत्व दिने गर्दछन् । परिणाम मा क्रान्ति आउछ कि आउदैन त्यहा ध्यान केन्द्रित गर्दछन । क्रान्तिकारी हरु वरु नारा क्रान्तिकारी हुन जरुरी छैन । रुसमा विद्रोह गर्दा लेनिनले अवलम्वन गरेको नारा शान्ति रोटी र जमिन थियो । त्यो नाराले कतैपनि वन्दुक पडकाउने कुराको संकेत दिदैन जमिनको कुरा छ खाने कुरा रोटीको कुरा छ शान्तसंग खाने वस्ने कुराले क्रान्तिको हैन वरु विलासी ऐयाशी हुने कुराको पनि पक्षपोषण गर्दछ । यासे पनि हुन पर्ने हो तर यहा कुरा त्यसतो भएन रुसमा यही नरााले क्रान्ति संभव भयो । त्यसकारण क्रान्तिको नारा आम जनताले स्वीकार गर्ने खालको हुन जररी छ । यसका साथसाथै जनताको साथ सहयोगमा क्ान्ति सम्पन्न गर्ने कुृरा पनि छ । त्यसैले शान्ति र संविधानको नारा जनताको मनमनमा भिजेको नारा हो । यसले अन्तत क्रान्ति गर्न संभव छ । यसका वदला क्रान्तिकारी लफाजीयुक्त नारा तय गरयो भने जनताको मनमा डर र भय पैदा गर्दै क्रान्तिमा जनताको साथ गुमाउने कुरा मात्रै हुन पुग्दछ । तसथ शान्ति र संविधान जनताको मन मष्तिस्कको नारा हो जसवाट मात्रै क्रान्ति संभव छ ।

शान्ति काल क्रान्तिको तयारी काल पनि हो

द्धन्दवादीहरुले क्रान्तिलाई शान्तिको अर्थमा र शान्तिलाई क्रान्तिका अर्थमा समेत वुझने गर्दछन् । त्यसकारण शान्ति कालमा अझै वढी गंभिर र जिम्मेवार भएर यसलाई आत्मसात गर्न जरुरी छ । शान्तिकाललाई भ्रष्टीकरणको कालका रुपमा दुरुपयोग गर्ने कुर्ची प्राप्ती कमिशन र सुविधा प्राप्तीका अर्थमा मात्रै वुझने गरियो भने शान्ति काल त सकिदै जान्छ नै भावी क्रान्तिको छितिज पनि अनिश्चित वन्दछ । क्रान्ति भनेको केवल मार काट मात्रै हैन वन्दुक नपडकी र रगत नवगी क्रान्ति नठान्ने कठमुल्ल्ाावादी पुरातनवादी सोचमाथि विद्रोह नगरी यथार्थमा विद्रोह संभव छैन । आफना गलत आदत हरुका विरुद्ध क्रान्ति नगरी समाजमा क्रान्ती गर्न पनि संभव छैन । शान्तिको नारा र कार्यक्रमले जनताको मन नजितिक्रान्तिवाट प्राप्त उपलव्धीको रक्षा पनि संभव छैन भने वांकी क्रान्ति सम्पन्न गर्ने कुरा त कता हो कता ।

संविधानका कुराः

राजनैतिक उपलव्धीका रुपमा हासिल गरिएका विषयहरुलाई संस्थागत गर्न सकिएन भने सो उपलव्धी हासिल गर्न गरिएको त्याग र वलिदान खेर जाने छ अर्को उपलव्धी हासिल गर्न पनि संभव छैन पाएको जोगाउन नसक्नेले अर्को प्राप्तीको आशा गर्न पनि हक छैन र जनतालाई पत्याउन पनि कर छैन । त्यसैले थप उपलव्धी हासिल गर्ने नारा फलाकीरहदा प्राप्त उपलव्धी जोगाउने प्रण पहिला गर्न जरुरी छ । यसका अभावमा जनताको मन जित्ने कुरा जनतालाई गोलवन्द गर्ने कुरा र जनताको मनमा वास वस्ने कुरा असंभव प्राय नै हुने छन् । यसो हो भने यतिवेलाको मुख्य उपलव्भधी संविधानसभा हो यसको रक्षाथ प उपलव्धीको आधार वन्ने छ यसलाई जोगाउन सक्नेले मात्रै थप उपलव्धी हासिल गर्ने आन्दोलन क्रान्ति वा विद्रोहको नेतृत् वगर्न सक्छ भनेर सहज अनुमान पनि लगाउन सकिन्छ तर प्राप्त उपलव्धी प्रति वेवास्त ागर्ने थप उपलव्धीको गुडडी हाक्ने कुराले दुनिया हसाउने वाहेक जनतालाई आश्वस्त पार्न सक्ने छैन । तसर्थ संविधानसभाको रक्षा सोही संविधानसभा मार्फत नया संविधानको घोषणा र सो संविधानको राजनैतिक प्रणालीका आधारमा आर्थिक सामाजिक रुपान्तरण जस्ता विषयहरु भावी एजेण्डा वन्न पर्दछ ।

शान्तिको पनि कुरा चानेचुने हैन ।

माओवादीको शक्ति भूमिगत कालमा जनताले देख्न पाएन केवल अनुमान सम् मगर्न सक्दछन् । तर शान्तिकाल माओवादीको आकार प्रकार तकत सवै देख्ने चिन्ने र छाम्ने अवसर प्राप्त भएको छ । यही शान्तिकालको अवसरलाई उपयोग गरेर मात्रै आम मानिसहरुले माओवादीको वास्तविक आकार जान्ने मौका प्राप्त गरे माओवादीले आफनो आकार प्रदर्शन गर्ने मौका पनि पायो । तसर्थ शान्ति कालप्रति माओवादी कृतग्न हु मिल्दैन । अझै शान्तिको कुरा सेना समायेाजन सहितको शान्ति भनिएको हो । सेना समायोजनको प्रश्न जनमुक्ति सेना र नेपाली सेनाको समायोजन पछि वन्ने नया राष्ट्रिय सेना आजको आवश्यकता हो नया संविधान मार्फन द्धन्दका आधारहरुलाई खतम पार्दै विकासको विगुल फुक्न सकियो भने मात्रै शान्त्किो अर्थ रहने छ । तसर्थ नया संविधानसंगसंगै जनताको आर्थिक सामाजिक रुपान्तरण गर्न सक्ने अवस्थाको सिर्जना गर्ने कुराले मात्रै शान्त्ािको महत्व वोध गर्नेछ । यसैमा लुकेको छ शान्तिको महत्व जो वास्तवमै चानेचुने छैन ।

फेरि पनि शान्तिकै कुरा

२१औ शताव्दीको नेपाली समाज विश्व परिवेशवाट अलग रहनै सक्दैन । २० औ शताव्दीमा भएका क्रान्तिका सफलता र असफलताको लेखा जोखा गरेर भावी मार्ग आकलन गर्न नसके क्रान्तिको मार्ग प्रशस्त गर्ने त के कायम भएको उपलव्धी पनि जोगाउन सकिदैन । समाज गतिमा छ सामाजिक विज्ञान समाज विकासको यो गतिलाई वुझन नसक्दा अप्ठारोमा फस्ने गर्दछ । माक्स्रवादलाई कुरान वा वाईवलका रुपमा लिने २१ ऋौ शताव्दीमा विकास भएका समाज विज्ञानका चुनौतिलाई ठीक ढंगले ग्रहण गर्न नसक्ने र माक्स्रवादको रक्षा विकास र प्रयोग गर्न नसक्ने हो भने कठमुल्ल्ाावादी हुनुको अर्को कुनै विकल्प छैन । त्यसैले वस्त’वादी वनौ २१ ऋौ शताव्दीमा माक्स्रवादको प्रयोग गर्ने हिम्मत गरौ तव मात्रै शान्ति र संविधानको नाराभित्र लुकेको क्रान्ति र रुपान्तरणको मार्गचित्र देखिन्छ अन्यथा कुहिराको काग वनिने छ । फेरि पनि शान्ति र संविधान नै नेपाली समाज वदल्ने यतिवेलाको क्रान्तिको विज्ञान पनि हो र क्रान्तिको नारा पनि हो । फेरि पनि शान्ति र संविधान जिन्दावाद ।