शान्ति प्रक्रियाका ११ वर्षः उपलब्धि, कमजोरी, अवसर र चुनौती

http://thahakhabar.com/news/26967

मंसिर ८, २०७४

२०६३ मंसिर ५ गते तत्कालीन नेपाल सरकार र माओवादीका बीचमा विस्तृत शान्ति संझौतामा हस्ताक्षर भएको थियो। उक्त ऐतिहासिक काम सम्पन्न भएको आज ११ वर्ष पूरा भएको छ। दश वर्ष लामो सशस्त्र युद्धको अन्त्य र शान्तिपूर्ण तवरबाटै युद्धका कारणहरूको समाधान गर्न राज्य र विद्रोही पक्ष संयुक्त रूपमा तयार भएको त्यो ऐतिहासिक दिनलाई युग युगसम्म स्मरण गरिनेछ। 

११ वर्षका उपलब्धि 

आजभन्दा ११ वर्ष अगाडि नेपाल एक दशक लामो सशस्त्र द्वन्द्वमा थियो। २०४७ सालमा निर्दलीय पंचायतका विरुद्ध प्राप्त भएको बहुदलीय पद्धति संकटमा थियो। दरबार हत्याकाण्डपछि राजा ज्ञानेन्द्रको सम्पूर्ण सत्ता आफ्नो हातमा लिने र दलहरूमाथि दमनको नीति अख्तियार गर्ने निरंकुश र फासिष्ट शासनबाट मुलुक आक्रान्त भएको थियो। तत्कालीन सात संसदवादी दल र नेकपा (माओवादी)का बीचमा भएको ऐतिहासिक १२ बुँदे समझदारीले राजाको निरंकुताका विरुद्ध आन्दोलनको आधार तयार पार्‍यो। सोही समझदारीका आधारमा थालिएको संयुक्त जनआन्दोलनले सफलता प्राप्त गर्दै गर्दा संसद पुनःस्थापना भएको थियो। पुनःस्थापित संसदले तत्कालीन सशस्त्र विद्रोहीसँग वार्ता गरी संविधानसभामा जाने संकल्प गरेको थियो।  यस अवधिमा युद्ध विराम आचारसंहिता जारी भएपछि विस्तृत शान्ति संझौतामा हस्ताक्षर सम्पन्न भएको थियो। सोही संझौता आजसम्मको संक्रमणकालको व्यवस्थापन गर्ने मुख्य दस्तावेज हो। यो दस्तावेजका आधारमा अन्तरिम संविधान बन्यो। सोही संविधानले निर्धारण गरेका आधारमा संविधानसभाको निर्वाचन सम्पन्न भई नयाँ संविधानसमेत बनेको छ। संविधानसभाको पहिलो बैठकले नेपाललाई संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक मुलुक घोषणा गरेको छ। करिव अढाई सय वर्षदेखिको राजतन्त्रको अन्त्य भएको छ। माओवादी सेनाका लडाकुहरूको समायोजन र पुनःस्थापनाको काम सम्पन्न भएको छ। शाही नेपाली सेनालाई नेपाली सेनामा बदल्दै राष्ट्रिय सेनामा रूपान्तरण गर्ने कार्य भएको छ। द्वन्द्वकालमा घटेका घटनाको छानबिन गरी सत्यतथ्य पत्ता लगाई मेलमिलाप गराउने उद्देश्यले सत्य निरूपण तथा मेलमिलाप आयोग एवं बेपत्ता आयोगहरू बनेर काम गरिरहेका छन्। यो अवधिमा भएका कामको सूचीका आधारमा भन्ने हो भने एउटा राज्यका निम्ति यतिको छोटो समयमा हासिल भएका राजनीतिक परिवर्तनहरू महत्त्वपूर्ण उपलब्धि हुन भन्न सकिन्छ।

११ वर्षका कमजोरी 

सामन्ती राजतन्त्रको अन्त्य भई गणतन्त्र प्राप्तिपश्चात नेपाली जनताको अपेक्षा निकै धेरै थियो। लामो राजनीतिक संघर्ष तत्कालीन व्यवस्था परिवर्तनका लागि भएको थियो। आजसम्मको अलोकतान्त्रिक राजनीति व्यवस्था परिवर्तन गर्नमा जनताको साथ मिल्यो र राज्यको महत्त्वपूर्ण समय पनि त्यसैमा बित्यो। तर अब व्यवस्था परिवर्तन भइसकेपछि देश र जनताको अवस्था बदल्न जरुरी थियो। त्यही नै अबको राजनीतिको प्रस्थानविन्दु हुने अपेक्षा नेपाली जनताले गरेका थिए।  आजसम्मको राजनीतिको ताला चावी राजाको हातमा भएका कारणले देश पछि पर्‍यो, विकास भएन भन्ने कुरामा जनता पूरै विश्वस्त थिए। जब राजतन्त्रको अन्त्य भयो, राज्यको ढुकुटीको ताला चाबी नै आफ्नै नेताहरूको हातमा आएपछि हिजोको अवस्था भोग्नुपर्ने छैन भन्ने कुरामा जनता ढुक्क थिए। तब जनताको चाहना शिक्षा स्वास्थ्य र रोजगारी आधारभूत आवश्यकता भएका कारणले अब तिनका बारेमा कुनै समस्या हुनेछैन भन्ने नै अनुमान गरिएको थियो। तर यो अवधि पूरै समय सरकार बनाउने र ढाल्नेमा नै बित्यो। यो पक्ष निकै ठूलो कमजोरीको पाटो हो। राजनीतिमा मूल्य र मान्यतामा ठूलो स्खलन देखापर्‍यो। राजनीति सेवाभन्दा पेसा भयो। अझ यो पेसाभन्दा पनि एक प्रकारको धन्दा बन्यो। राजनीति विना मिहिनेत कमाइ गर्ने सजिलो माध्यम बन्यो। जब राजनीति कमाइ गर्ने धन्दा बन्यो, त्यहाँ अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा देखिन थाल्यो। यही अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा अपराधमा परिणत हुन पनि बेर लागेन।  राजनीतिमा आपराधीकरण यो अवधिको निकै ठूलो कमजोरी रह्यो। राजनीतिक दलहरू च्याउ झैँ उम्रिन थाले। फलतः राजनीतिको मर्म नै हराउने अवस्था आइपर्‍यो। पौने तीन करोड मात्रै जनसंख्या रहेको मुलुकमा डेढ सयभन्दा बढी राजनीतिक दल क्रियाशील रहे। कसैको पनि वैधानिक आय स्रोत छैन। सबैले चन्दाकै भरमा पार्टी चलाउनुपर्ने विडम्बना यो अवधिमा ह्वात्तै बढेर आयो। यो अवधिमा दुई दुई पटक संविधानसभाको र तीन चरणमा गरेर स्थानीय तहको निर्वाचन सम्पन्न भयो। प्रदेशसभा र प्रतिनिधिसभाको निर्वाचन सम्पन्न हुँदै छन्। लोकतन्त्रका लागि यो खबर राम्रो हो। तर निर्वाचनमा टिकटका लागि हुने प्रतिस्पर्धा, धनाढ्यहरूको आगमन, डन, ठेकेदार र काला व्यापारी र आपराधिक व्यक्तिहरूको बाहुल्य असल पक्ष हुँदै होइनन्। अझ निर्वाचनमा हुने खर्चको बढोत्तरीले यहाँ लोकतन्त्रको शासन होइन, करोडतन्त्रको शासन चल्दै छ भन्ने प्रष्ट देखिन्छ।  निर्वाचनलाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउन नसक्नु सबैभन्दा ठूलो कमजोरी हो। इमान्दारहरू कमजोर हुने र बेइमानहरू बलवान् हुने लोकतन्त्र देश र जनताको हितमा हुन सक्दैन र यो धेरै टिक्दैन। नटिक्ने लोकतन्त्र फस्टाउने काम यतिबेला भएको छ, यो पनि ठूलो कमजोरी हो। 

११ वर्षले सिर्जना गरेका अवसर र चुनौती 

उपलब्धि र कमजोरीको सतही आँकलनपछि तिनको निदान र भविष्यको मार्गचित्रका बारेमा सोच्नु अनिवार्य जस्तै हुन्छ।  विगतका ११ वर्ष नियमित अवधिका वर्ष रहेनन्। यी त असाधारण प्रकृतिका रहे। असाधारण ११ वर्षले असाधारण अवसर र चुनौती खडा गरिदिएको छ। यो अवधिमा प्राप्त उपलब्धिलाई संस्थागत गर्दै सोही अवधिमा खडा भएका चुनौतीहरूलाई सामना गर्ने साहस पैदा गर्न हरेक लोकतन्त्रवादीका लागि अनिवार्य जस्तै बन्न पुगेको छ।  संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाली राजनीतिको अमूल्य उपलब्धि हो, जो नेपाली राजनीतिको पहिचान नै बन्न पुगेको छ। यसको संस्थागत विकास गर्ने कुरा नै प्रमुख अवसर र चुनौती दुवै हो। यसैगरी विस्तृत शान्ति संझौताले शान्ति, संविधान, राज्यको अग्रगामी पुनर्संरचनासहितको आर्थिक, सामाजिक रूपान्तरण गर्ने मुख्य लक्ष्य राखेको थियो। सेना र हतियारको व्यवस्थापन र संविधानसभावाट संविधान जारी भएको बाहेक बाँकी काम अबका दिनका लागि छाडिएको अवसर र चुनौती दुवै हुन्। राज्यको अग्रगामी पुनर्संरचना गर्दा राज्यका सबै अंगहरूको पुनर्संरचना गर्ने भनिएको हो। तर त्यो यात्रा केवल एकात्मक राज्यलाई संघात्मकमा बदल्ने प्रक्रियाका निम्ति सात प्रदेशमा विभक्त गर्नेबाहेक अरू काम नभएको कारणले गन्तव्यमा पुगेको छैन। यसका लागि राज्यको विदेश नीति, अर्थ नीति र सुरक्षा नीतिमा पुनर्संरचना जरुरी छ।  आर्थिक–सामाजिक रूपान्तरणको वाक्यांशले देश र जनताको अवस्था बदल्ने गुणात्मक अर्थ बोक्दछ। यसतर्फ राज्यको तर्फबाट खासै कदम चालिएको छैन। नेपाली समाजको पूरै पुनर्संरचना गर्दै आर्थिक–सामाजिक रूपान्तरणको माध्यमबाट जनताको जीवनस्तर उकास्ने ध्येय राखिएको थियो, जुन मामला यतिबेला ओझेल परेको छ। अबको पुस्ताका लागि यो ओझेल परेको कामलाई उजागर गर्दै अघि बढ्नु अवसर र चुनौती दुवै बनेको छ। संक्रमणकालीन न्यायको मामला अत्यन्त संकटपूर्ण घडीमा छ।  दुई दुईवटा आयोगहरूले काम गरे पनि राज्यको स्पष्ट मार्गचित्रको अभावमा तिनले गति लिन सकेका छैनन्। तोकिएको म्याद सकिएर थपिएको म्याद पनि अन्तिम हुँदै गरेको यस घडीमा अब त्यही र तिनै निकायबाट समाधान खोज्नु उपयुक्त हुनेछैन। अबका पुस्ताका लागि संक्रमणकालीन न्यायको व्यवस्थापन गर्न आवश्यक मार्गचित्र तयार गरी तिनलाई निष्कर्षमा पुर्‍याउन सके त्यो सर्वाधिक महत्त्वको अवसर हुनेछ। त्यसो गर्न नसक्दा त्यही काम अर्को चुनौती बनेर खडा हुनेछ।  अन्त्यमा, शान्ति संझौतामा हस्ताक्षर भएको ११ वर्ष पूरा भएको छ। कमसे कम यो ११ वर्षमा हरेक नेपाली संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालका सम्मानित नागरिक हुन पाएका छन्। यो सन्तोषको विषय हो। शदियौँदेखिको सामन्ती राजतन्त्रको अन्त्य हुने कुरा चानचुने परिघटना होइन। यो चिज पनि नेपालीहरूको आफ्नै त्याग, बलिदान र संघर्षका कीर्तिमानहरूका कारणले प्राप्त भएको छ। यसप्रति गर्व गर्दै प्राप्त उपलब्धिहरूको संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्दै यही अवधिमा भएका कमजोरीहरूका कारणले सिर्जना भएका चुनौतीहरूको पनि सामना गर्दै बाँकी उपलब्धिहरू हासिल गर्न तयारी गर्नु आजको अवाशयकता हो।  मंसिर ५ नेपाली शान्ति प्रक्रियाको कोशेढुंगा त हुँदै हो, शान्तिप्रिय नेपालीहरूका लागि कहिल्यै नबिर्सने परिघटना पनि हो। यस पवित्र दिनको सदा स्मरण गरौँ। विस्तृत शान्ति संझौताले तय गरेको मार्गचित्रमा अघि बढौँ। देश र जनताको शान्ति र समृद्धिको अभिलाषा पूरा गरौँ।
Read more at: http://thahakhabar.com/news/26967

Read more at: http://thahakhabar.com/news/26967

Challanges of Coming Election

संविधान कार्यान्वयनका सिमा र कमजोरी

संविधान कार्यान्वयनका सिमा र कमजोरी
 खिमलाल देबकोटा | 
२३ कार्तिक २०७४ 

भुमिकाः संविधान जारी भएको दुई वर्ष वित्यो । यो अवधिमा संविधानको पक्ष र विपक्षमा धेरै वहस भए । संविधान मान्ने र नमान्नेमा जनमत विभाजित भयो । संविधान संसारकै उत्कृष्ट र निकृष्टका वाद विवाद पनि मनग्य नै भए । तर यसको व्यवहारिक पाटोमा विहंगम समिक्षा भएकै छैन । संविधानसभावाट जारी भएको संविधानको यो पक्षमा मिमांसा नहुनु दुखद पक्ष हो । आजसम्म नभएको त्यही पाटोका वारेमा यो आलेखमा प्रारम्भिक समिक्षा गर्ने प्रयत्न गरिएको छ । Read more at: http://www.samachardainik.com/jU3sPGOn

Read more at: http://www.samachardainik.com/jU3sPGOn

संचार जगत र आचार संहिताका वारे केही टिप्पणी Press council;s Publication ACHAR SANHITA

;+rf/ hut / cfrf/ ;+lxtfsf jf/] s]xL l6Kk0fL

lvdnfn b]jsf]6f

! dfGotfM

k|]; hutsf] cfrf/ ;+lxtfsf] cf/De ug]{ >]o Hutchins Commission nfO{ hfG5 . ;g\ !($# b]f>f] ljZj o'4 rln/x]sf jvt cd]l/sfdf Ps cfof]usf] :yfkgf eof] .  l;sfuf] ljZjljBfnosf cWoIf /j6{ x'lrG;sf] cWoIftfdf -Commission on Freedom of the Press_k|]; :jtGqtf gfdsf] cfof]u u7g eof] . ;f] cfof]unfO{ cfw'lgs nf]stGqdf ;+rf/ dfWodsf] pko'Qm sfo{ s] xf] / s] x'gk5{ eGg] jf/]df v]fhL ug{ nufO{Psf] lyof] . !@ hgf Vofltk|fKt lj4fgx? /x]sf] pQm cfof]udf cd]l/sL pRr hflto 3/fgfsf / uf]/f hfltsf dflg;x? dfq} lyP . !@ hgf dWo sf]xL klg kqsf/ lyPgg . y'k|} cfnf]rgfsf ljr rf/ jif{ kl5 ;g\ !($& df cfof]un] k|ltj]bg lbof] . h;nfO{ cfh;Dd klg ;+rf/ huts} sf]z] 9'uf dflgG5 . ;f] cfof]un] cfw'lgs ;dfhsf] ljsf; / :yfloTjsfnflu k|]; hutn] dxTjk'0f{ e'ldsf v]Ng ;S5 . To;sf/0f ;fdflhs pQ/bfloTjsf] ef/ k|]; hutn] jxg ug{ k5{ eGg] lgisif{ lgsfNof] . ;fdflhs pQ/bfloTjsf] l;4fGt cGtu{t kqsfl/tfsf b[li6n] lg0f{o lnb} ubf{ ;dfhsf] j[xQ/ lxtsf jf/]df Wofg lbg' p;sf] g}lts bfloTj xf] eGg] s'/fnfO{ lgs} dxTjsf;fy k|:t't u/of]= .

pQm cfof]usf] cfwf/df cfh ;+;f/e/L k|]; :jtGqtfsf] s'/f cfd ;+rf/sf] dxTjsf] s'/fsf ;fyf;fy} cfd ;+rf/ hutsf] ;dflhs pQ/bfloTj / g}lts bfloTjsf ;d]t ljifox?df jx; x'g yfNof] . To;} cfwf/df k|]; hutnfO{ rf}yf] c+usf ?kdf ljsf; klg ul/of] . hj of] dxTjsf;fy ;+rf/ If]q ;dfhdf :yflkt eof] tj :jo+ lhDd]jf/ jGg] s'/f k|fyldstfdf kg{ yfNof] . ;dfhdf olt w]/} :yfg xfl;n u/]sf] k|]; hutnfO{ c? s;}n] lgoGq0f / lgb]{zg ug]{ s'/f :jefljs x'b}g eGg] s'/f cfd ?kdf ;j{ :jLs[t h:t} jGg k'Uof] . hj :jo+ Jojl:yt / cg'zfl;t x'g kg]{ If]qn] ;dfhsf ck]Iff k'/f ub}{g cyf{t cfkmgf] l;df cfkm} j'emb}g / l;df gfUb5 tj ;dfhn] g} lgoGq0fsf] cfjfh p7fpg jfWo x'G5g\ . ;dfhsf] cfjfh ;'Gg ;/sf/ jfWo x'G5 eGg] dfGotfsf] klg ljsf; eof] .

pk/f]Qm tYosf cfwf/df k|]; hutn] lgjf{x ug{ kg]{ e'ldsfsf jf/]df c?n]= rrf{ ug]{ eGbf k|]; hut cfkm}n] lgwf{/0f ug'{ pko'Qm x'G5 eGbf eGb} klg ;f] sf] cefjdf ;/sf/x?n] g} s]xL cfrf/ ;+lxtfsf] ljsf; ug{ k'u]sf] / tL cfrf/ ;+lxtfsf] kl/kfngf eP gePsf] cg'udg ug{] j}wflgs lgsfo klg v8f ug{ k'u]sf] kfO{G5 .

;f] Hutchins Commission n] ;+rf/ hutsf cfrf/ ;+lxtf / k|]; :jtGqtfsf jf/]df ;Gt'ng ldnfpb} s]xL dfu{lgb]{zs l;4fGtsf ?kdf s]xL lzkmfl/; u/]sf] lyof]= tL dfGotfx? o; k|sf/ /x]sf5g\ M

·       ;To tYo ,cy{k'0f{ / ljrf/ gldl;Psf] ;dfrf/ k|:t't u/ .

·       leGg ljrf/x?sf] cfbfgk|bfg ug]{ / cfnf]rgf / ;'emfj JoQm ug]{ d+r ;/x ;]jf u/ .

·       ;dfhsf] k|ltlglwd'ns lrq k|:t't u/ .

·       ;dfhsf] d'No dfGotf / p2]ZonfO{ jf/Djf/ k|i6 kf/ .

·       ;dfhsf] Jofks lrq k|:t't u/ .

@ cfwf/x?M

o;sf ;fy;fy} ljleGg ;dodf ljleGg Joj;foLs ;+u7gx?n] klg cfrf/ ;+lxtfsf] jf/]df rrf{ ug]{ u/]sf] / cfrf/ ;+lxtf ljsf; ug]{ u/]sf] klg kfO{G5 . o;df ;dfrf/sf] ;Totf ljZj;gLotf lgikIftf clgjfo{ x'g'kg]{ ljifo ;d]6]sf] kfO{G5 . s'g} ;dfrf/n] ;'rgf lbb} ubf{ ;dfhnfO{ xfdL gf]S;fgL x'g gx'g] / xflg gf]S;fgL x'g] g} xf] eg] klg ;f] sf] dfqf sd eGbf sd xf]; eGg] s'/fdf klg Vofn ug{ kg]{ eGg] s'/fdf Vofn /fVg h?/L 5 .

o;} u/L :jtGqtfk'j{s sfd ug{ kg]{ s'/f csf]{ cfwf/e't dfGotf xf] . s'g}klg :jfy{jf6 k|]l/t jf k|efljt x'g x'b}g . ;j{;fwf/0fsf] hfGg kfpg] clwsf/sf] ;Ddfg ug]{ jfx]s p;sf] c? s'g} :jfy{ x'g x'b}g . of] xb;Ddsf] :jtGqtfk'j{s sfd ug'{ ;+rf/ hutsf] g}lts bfloTj xf] .

pQ/bfoL x'g] s'/f csf]{ dxTjk'0f{ dfGotf xf] . ;+rf/ hut kf7sx? >f]tfx? bz{sx? / :jo+ kqsf/x?k|lt klg Tolts} pQ/bfoL x'g k5{ cfkm'n] tof/ u/]sf] ;dfrf/sf jf/]df hxf hlxn] h;sf ;fd'Gg] plebf klg l6Sg ;Sg] / kTofpg nfos 5 eGg] ljZjf; lbnfpg] vfnsf] x'g h?/L 5 .

;+rf/ huts} g}ltstf / dfkb08sf] kl/kfngf ug'{ csf]{ dfGotf xf] . ;+rf/ hut x'gfsf gftfn] ;dfhn] u/]sf ck]Iffsf cfwf/df / ;+rf/ hut cfkm}n] kl/kfngf ul/ cfPsf cfwf/df / cfkm}n] ljsf; u/]sf cfwf/df :jLs[t ePsf dfGotfx?sf] kl/kfngf ;+rf/ hutn] ug{ h?/L 5 .

# Xfd|f] cj:yfM

pk/f]Qm dfGotf / cfwf/df 6]s]/} ljsf; ePsf] xfd|f] k|]; hutsf ;sf/fTds / gsf/fTds cg'ejx? 5g\ . ltg} dfu{bz{g / ljsl;t dfGotfsf s;Ldf xfdL sxf 5f} / xfdL sxf r'Sof} eGg] s'/fsf] klxrfg ug{ h?/L 5 . cfkm'nfO{ hfRg] s;Lsf ?kdf dfly pNn]lvt cfwf/ / dfGotfnfO{ lng ;lsG5 . To;f] t ;+;f/e/ s} ;+rf/ hutsf cfkmgf cfkmgf dfGotf / ljz]iftf x'g' :jefljs xf] . t/ g]kfnsf] cj:yf km/s 5 / ljlzi7 k|sf/sf] klg 5 . g]kfnL ljlzi7tfsf] ;+rf/ hutsf] gsf/fTds / ;sf/fTds kIfsf] ;+If]kdf ld;f+;f ug]{ k|oTg ul/Psf]5 .

-s_ ;sf/fTds kIfM

g]kfnsf] k|]; hut g]kfnL ;dfhsf] cu|ufld ?kfGt/0fdf cu|klQmdf /x]sf] 5 . g]kfnL ;dfh ;fdGtL ;+:sf/jf6 u|:t /xof] . ;fdfGtL ;+:sf/sf lj?4 n8g'le8g' ljNs'n /fhg}lts sfd xf] tf klg ;f] sfdsf] yfngL ;+rf/ hutsf dfWod jf6} ePsf] 5 . o;sf/0f g]kfnsf] ;+rf/ hutnfO{ ljz'4 ;dfrf/ lng] lbg] dfWodsf ?kdf dfq} geP/ ;fdfh ?kfGt/0fsf] ;fwfgsf ?kdf klg x]g{ h?/L 5 . of] g]kfnsf] ;+rf/ hutsf] cfkmgf] df}lnstf klg xf] .

g]kfnL ;+rf/ hutn] Joj:yf jbNg] sfo{df klg cfkm'nfO{ cu| df]rf{df pEofof] . Joj:yf jbNg nflu k/]sf /fhg}lts bnx?sf] dfGotfnfO{ hgtfsf dfemdf k|rf/ ug]{ k|lzlIft ug]{ / pTk|]l/t ug]{ ;Ddsf] sfd klg ePsf] 5 . o;sf cfwf/df klg g]kfnsf] k|]; hutnfO{ ;+rf/ hutsf] ;f3'/f] 3]/fjf6 dfq} lgofNg' ;f] If]q k|lt g} cGofo x'g k'Ub5 .

g]kfnL ;+rf/ hutn] g]kfnL ;dfhdf ljb|f]xL r]tsf] hu]gf{ ug]{ sfd u/of] . cGofok'0f{ /fHosf cGofok'0f{ sfdx?sf] e08fkmf]/ ug]{ / ljb|f]xLsf ljrf/ / dfGotfx?nfO{ :yflkt ug]{ ljb|f]xLx?sf] jrfp ug]{ ltgsf] ;+/If0f ug]{ / ljb|f]xsfnflu pko'Qm ;'rgf pknJw u/fP/ ;f]sfnflu cg's'n jftfj/0f tof/ ug]{ sfd klg u/of] . h;sf sf/0f g]kfndf x/]s bzsdf h:tf] 7'N7'nf ljb|f]xx? ;+ej ePsf 5g\ .

-v_ gsf/fTds kIfM

nfdf] ;dosf] cGt/fndf klg g]kfnsf] ;+rf/ hut Joj;foLs jGg ;s]g . g]kfnsf] ;+rf/ hut ltgy/L ;d:ofjf6 u|l;t eof] . ;/sf/L sf]kefhg, sfnf]wgsf] k|efj, / lglxt /fhgLlts :jfy{ kl/k'lt{ d'n ;d:of x'g . log} ;d:ofx?sf sf/0fn] Joj;foLs ;+rf/ hutsf] ljsf;sfnflu jfws jGof] . ;Qf ;+rf/ dfWodjf6 rfs/L / k|;+;f vf]Hg] jfgL slxNo} uPg . Joj;foLs / :jtGq ;+rf/ hutjf6 ;f] sfd ;+ej geP kl5 ;/sf/L ;+rf/ dfWodx? kfNg] sfdn] lg/Gt/tf kfO{ /xof] . ;/sf/L ;+/If0fdf /x]sf ;+rf/ dfWodx?;+usf] k|lt:kwf{ / ;/sf/sL sf]kefhgnfO{ lrg}{ eGbf klg ltg};+u ;+emf}t fug]{ k|j[lQn] ;+rf/ hutsf] Joj;foLstf w/f;foL jGg k'Uof] .

;+rf/ hut cg'lrt ;f}bfjfhL ug]{ ;fwg jGg' csf]{ b'vb / gsf/fTds kl/36gf xf] . h;sf] ;+rf/ p;sf] ;+;f/ eGg] dfGotfsf] b'?kof]u o;} If]qjf6 eof] . ;dfrf/ k|fKt x'g' :jefljs xf] . k|fKt ;dfrf/sf] ;Totf hfr ug]{ ;+rf/ hutsf] cfkmg} dfkb08 xf] . ;Totf hfr kl5 ;fj{hlgs ug'{ p;sf] wd{ xf] t/ oxL j]nfdf ;f]xL ;dfrf/sf]  ;fxf/fdf ;Dj4 kIf;+u ;f}bfjfhL ug]{ u/]sf] k|z:t} 36gfx? 5g\ of] csf]{ jf6f] cjnDjg x'g] kl/36gf] gsf/fTds kf6f] xf] .

g]kfnL ;+rf/ hutsf] ljsf;s|dsf lx;fjn] klg xf]nf ;+rf/ hut slxn} /fhgLlt lg/k]If x'g ;s]g . /fhg}lts bnsf g]tfx? / sfo{stf{x? g} k|]; hutsf x:tL x'g] cj:yf, x/]s kf6L{sf] /]l8of] 6]lnlehg cvjf/ / cgnfO{g ;+rfng x'g] cj:yf huhfx]/ 5 . o;n] cfu|x g/fVg] s'/f ;dfrf/df ljrf/ gld;fpg] s'/f / lgikIf x'g] s'/f rfx]/ klg ;+ej 5}g . of] kl/j]zdf Joj;foLs ;+rf/ hutsf] kl/sNkgf w]/} 6f9fsf] s'/f xf]nf . ;jfn olQ xf] kf6L{ cfj4 ;+rf/ hutsf ;fyLx?n] ;+rf/sdL{ ePsf] gftfn] dfq} sfd ul/lbP klg Joj;foLs x'g dbt ldNg] lyof] t/ kf6L{sf] kx'r / zlQmsf] cf8df kf6L{ kqsfl/tf ubf{ t cfrf/;+lxtf lgl/x jGg'sf] s'g} ljsNk} /x]g . o:tf] gsf/fTds cj:yfjf6 klg k|tfl8t 5 g]kfnL ;+rf/ hut .

$ j}slNks ;+rf/ dfWodsf] vfrf]M

;+rf/ hut ;dfhsf] cfd dfGotf / k|j[lQeGbf leGg x'g} ;Sb}g . To;f] xf] eg] ;j} gLltx?sf] d'n gLlt /fhgLltjf6 klg of] cnu x'g ;Sb}g . ljZj /fhgLltn] ljZj ;dfhnfO{ 8f]/ofp5 . cfhsf] ljZj /fhgLlt k'lhjfb / ;dfhjfbsf] b'O{ w|'jdf ljeflht 5 / oxL ljefhgn] ljZj ;dfhnfO{ klg ljefhg u/]sf] 5 . of] /fhgLltn] ;dfhnfO{ ljefhg t ug{ ;Sof] ;dfwfg lbg ;s]g . cfh k'lhjfbL lsQfdf k'lhjfbsf] ljsNksf] vf]hL e}/fv]sf]5 eg] ;dfhjfb leq klg ;dfhjfbs} ljsNksf] vf]hL e}/fv]sf]5 . o;sf cnfjf b'j}sf] ljsNksf] vf]hL klg hjh{:t e}/x]sf] 5 . of] j}slNks /fhgLltsf] rf;f]sf;fy e}/x]sf] ;Gbe{df j}slNks ;+rf/ hutsf] klg vf]hL x'g h?/L 5 .

% cGtdfMcfrf/ ;+lxtfsf] dlxdfM

Justice in the life and conduct of the State is possible only as first it resides in the hearts and souls of the citizens.           Plato
h;/L Kn]6f]n] Gofosf jf/]df JofVof u/] To;} u/L ;+rf/ hutsf] cfrf/;+lxtf klg To:t} xf] . ;+rf/ hutsf] hLjg Jojxf/jf6} ;+rf/ hut cfr/0fdf j;]sf]=5 eGg] hgtfsf] x[bo / cfTdfdf jf; u/]sf] cj:yfdfq} o;n] ;fy{stf kfpg]5 . g]kfnsf] ;Gbe{df of] xb;Dd k'Ug ;+rf/ hutn] lgs} 7'nf] Tofu / d]xgt ug}{ k5{ cfkm'leqsf v/fjLx?nfO{ lgd'{n kfg{ lgd{d x'g h?/L 5 . km]l/ klg cfw'lgs ;dfhsf] ck]Iff lhDd]jf/ / ;bfrf/o'Qm ljZj;gLo ;+rf/ hut g} xf] .

 Laws control the lesser man... Right conduct controls the greater one.- Mark Twain dfs{ 6jLgn] eg] em} sfg'gn] ;fdfGo / sdhf]/ dflg;x?nfO{ lgoGq0f ug{ ;S5 t/ plrt cfrf/ Jojxf/n] jlnof dflg;x?nfO{ klg lgoGq0f ug{ ;S5 . ;+rf/ hut n]lvPsf] cfrf/ ;+lxtfsf] jGbL x'g' plrt x'b}g j? p t c;n Jojxf/n] cfkm' / c? ;j}nfO{ lgoGq0f ug]{ x:tL jGg h?/L 5 .

There are no absolute rules of conduct, either in peace or war. Everything depends on circumstances.                   -Leon Trotsky

o;} u/L s:tf] cfrf/ ;+lxtf elgof] eg] Tof] klg Jojxfl/s x'g]5}g . slx klg cfrf/ ;+lxtfsf] ;Dk'0f{ lgodx? 5}gg rfx] Tof] o'4df xf]; jf zflGtdf j? x/]s s'/f ;do sfn kl/l:yltdf lge{/ ub{5 eGg] 6|f6|:sLsf] egfO{ ;+rf/ hutsf] cfrf/ ;+lxtfsf jf/]df klg sd dxTjsf] 5}g .

;f/f+zdf cfrf/ ;+lxtf o:tf] zlQmzfnL xltof/ xf] g}lts jnsf cfwf/df zlQmzfnLx?nfO{ klg r'gf}lt lbg ;Ifd x'g]5 . To;} vfn] zlQmzfnL cfrf/;+lxtfn] o'Qm ;+rf/ hutsf] kl/sNkgf xfdLn] ug}{ k5{ lsgls cfrf/ ;+lxtfn] o'Qm ;+rf/ hutn] ;dfhsf] ljsf;sf] :t/ dfkg ub{5 . t;y{ o;tkm{ ;j} u+le/ jgf} .

चुनौती र अवसरको दोसाँधमा निर्वाचन केन्द्रित गठबन्धनहरू Read more at: http://thahakhabar.com/news/26248

r'gf}lt / cj;/sf] bf];fwdf lgjf{rg s]lGb|t u7jGwgx?M Ps ;ldIfTds l6Kk0fL

lvdnfn b]jsf]6f

@)$^ ;fndf jx'blno Joj:yfsf] k'g:yf{kgf eP kl5 bnx? vf]Ng] nx/ g} rNof] . s'g} j]nf 6]lnkmf]gsf] l;ldttfsf sf/0fn] sfnf] 6]lnkmf]gsf] sfnf] jhf/L e}/x]sf jvt /fhg}lts bn vf]n] kl5 l;Q}df 6]lnkmf]g kfO{g] ePsf sf/0fn] klg 6]lnkmf]g kf6L{sf ?kdf bnx?sf] ;+Vofdf j[l4 ePsf] lyof] . kl5Nnf] sfn !* xhf/ ef]6df Ps l;6 ;f+;b kfO{g] / Ps l;6 ;f+;b eP dGqL jGg ;lsg] ePsf sf/0fn] kf6L{x?sf] j9f]Q/L XjfQ} ePsf] kfO{G5 . jx'bnsf] k'g:yf{kgf kl5sf] bnx? h'6g]eGbf km'6g] j9L k|j[lQ b]lvof] . of] k|j[lQn] bnx?k|ltsf] cljZjf; t k}bf u/fof] g} /fhg}lts cl:y/tfsf] lzsf/ l;+uf] d'n's jGof] . bnx?sf] of] xfntjf6 ;Qf 6f9f k'Ug] / kfO{xfn] klg jif{uf7sf] pT;jsf] lbg dfgpg klg gkfO{g] ePsf sf/0fn] /fhg}lts bnx? cfkm}nfO{ x]Ssf ePsf sf/0fn] klxnf jfdkGyL u7jGwg jGof] / To;sf] k|ltpQ/df nf]stflGqs u7jGwgsf gfddf blIf0fk+yL u7jGwg jg]/ lgjf{rgdf xf]ldPsf] cj:yf 5 . ltg} u7jGwgx?sf] ;ldIff ug]{ w]on] of] cfn]v tof/ ul/Psf] 5 . 

u7jGwg ;sf/fTds ;Gb]zM

/fhg}lts cl:y/tfn] cs|fGt g]kfnL /fhgLltdf u7jGwg ;+:s[ltsf] yfngL x'g' ;j}sfnflu v'zLsf] s'/f xf] . o;n] /fhg}lts :yfloTj k|bfg ug]{ cfzf ug{ ;lsG5 . cl:y/ /fhgLltsf sf/0fn] l;h{g fug]{ ljs[lt lj;+ult / v/fjLx?sf] lgbfg klg x'g] ljZjf; klg ul/Psf]5 . jfdkGyL u7jGwgn] csf]{ w|'jnfO{ klg Plss[t x'g pTk|]l/t u/of] . h;df jfsL /x]sf k|fo ;j} bnx?sf] ;+nUgtf b]lvof] . s+u|]; /fk|kf /fhkf nufotsf dw]zjfbL bnx?sf] klg ;+nUgtfn] g]kfn :ki6 9+un] b'O{ blno /fhgLltsf] dfu{lrqdf cl3 j9of] . ljrdf /x]sf bnx?nfO{ klg 5gf]6sf] cj;/ k|fKt eof] eg] hgtfnfO{ klg 5gf]6sf] /fd|f] cj;/ pknJw eof] . o;y{ u7jGwgn] g]kfnL /fhgLltdf ;sf/fTds ;Gb]z lbPsf] s'/fdf slx st} ljjfb 5}g .

cfly{s ;d[l4 u7jGwgsf sfo{;'lrM

u7jGwg jGg' dfq} klg g]kfnL /fhgLltsfnflu v'zLsf] ;Gb]z lyof] g} cem cfly{s ;d[l4 u7jGwgsf] sfo{;'lr jGg' g]kfnL hgtfsfnflu emg csf]{ v'zLsf] s'/f jGg k'u]sf]5 . /fhg}lts cfGbf]ng cj ;+3Lo nf]stflGqs u0ftGq k|fKt eP kl5 k'/f ePsf]5 cj cfly{s cfGbf]ngsf] yfngL ug{ h?/L 5 egg] x]Ssf x'g' ;j}eGbf v'zLsf] s'/f t x'b} xf] /fhg}lts bnx?sf] kl/kSj kg klg xf] . cfh;Ddsf] /fhgLltn] Joj:yf jbNg of]ubfg u/of] cjsf] /fhgLltn] cj:yf jbNg of]ubfg u/f]; eGg] ck]Iff ul/Psf] xf] . b]z / hgtfsf] cj:yf jbNg] eg]sf] ul/jLsf] cj:yf j]/f]huf/Lsf] cj:yf / e|i6frf/ Pj+ cljsf;sf] cj:yf jbNg' clxn]sf] k|fyldstf xf] . o; ljifodf klg bnx? ;xdt ePsf 5g\ . cem v'zLsf] s'/f t s] xf] eg] b'O{ leGg b[li6sf]0f /fVg] leGg k[i7e'ld jf]s]sf cfk;df k|lt:kwf{df plqPsf b'O{ leGg u7jGwgx?sf] ;dfg b[li6sf]0f jGg k'u]sf]5 . of] ;j}eGbf v'zLsf] s'/f xf] .

b]z / hgtfsf] cj:yf jbNg] sfo{;'lrM

/fhg}lts bnx? ;j}sf] d'v ldn]sf] s'/f eg]sf] cj b]z / hgtfsf] cj:yf jbNg k5{ eGg] xf] . g]kfndf /fhgLlt cf/De ePb]lvsf] w]o Joj:yf / cj:yf jbNg] lyof] . /fHosf] Joj:yf jblnPsf] 5 . Joj:yf jbNg] s|ddf /fhtGqsf] 7fpdf u0ftGq PsfTds zf;gsf 7fpdf ;+3Lo zf;g Joj:yf, lxGb' clw/fHosf 7fpdf wd{lg/k]Iftf Pp6} hflt Pp6} e]if, Pp6} efiff Pp6} b]z eGg] c;dfj]zL nf]stGqsf] 7fpdf ;dfj]zL nf]stGq :yfkgf ePsf] 5 . /fhg}lts Joj:yf jbNgsfnflu oL P]ltxfl;s pknJwL x'g t/ hgtfsf] cj:yf jbNg cj w]/} ug{ jfsL 5 . b]z ul/jL j]/f]huf/L / e|i6frf/n] uflhPsf] 5 . oL lrhjf6 d'lQm cjsf] vfrf] xf] . ;j}n] b]z / hgtfsf] cj:yf jbNg] sfo{;'lrnfO{ g} k|yd sfo{;'lr jgfPsf5g\ . b'j} u7jGwgn] lnPsf] of] sfo{;'lr oltj]nf hgtfsf] dg dgdf 5fPsf]5 .

u7jGwgsf r'gf}ltx?

u7jGwgn] /fd|f] / ;sf/fTds ;Gb]z lbPs} 5g\ . cfzf klg hufPsf 5g\ . nf]stflGqs 5gf]6sf] clwsf/ klg lbPsf5g\ . ljsNksf ?kdf Ps csf{nfO{ pEofPsf5g\ . of] cToGt} ;sf/fTds s'/f x'bf x'b} klg u7jGwgsf s]xL v/fjLx? 5g\ ltnfO{ j]n}df ljbf ug{sfnflu lgDgfg';f/ ;'emfj k|:t't ug{ rfxG5' .

u7jGwg ;Qf:jfy{df s]lGb|t x}g eGg] k'li6 ug{ h?/L 5

lgjf{rg k'j{ u7jGwgx? jg] ;j}n] v'zL dgfP bn cfj4 sfo{stf{x?n] lbkfjnL g} dgfP . u7jGwg ug]{ bnx?n] P]ltxfl;s kl/36gf g} eg] . t/ cfd ?kdf j'memfO{ lj:tf/} s] jGb} uPsf]5 eg] oL u7jGwgx? ;fRr} b]z / hgtfsf] cj:yf jbNg] rfxgfsf;fy jg]sf x'g ls cfkmgf] ;Qf :jfy{sf] cfwf/df jg]sf x'g < dflg;x?n] k|Zg ug{ yfn]sf 5g\ . cfh;Ddsf] /fhg}lts bnx?sf] :jfy{ ;Qfdf h;/L klg hfg] / ;Qfdf uP kl5 h;/L klg l6ls/xg] k|j[lQ xfjL /xof] . zflGt / ;+ljwfg h:tf] cx+d dxTjsf] sfo{;'lrnfO{ klg 5f8]/ x/]s jif{ h:tf] ;/sf/ km]l//xg bnx?nfO{ s;}n] /f]Sg ;s]g . ;+ljwfg;efjf6 ;+ljwfg jgfpg] h:tf] P]ltxfl;s sfo{ef/ klg lzif{ g]tfx?sf] Wofg ;Qf k|fKt ug{ / hf]ufpgdf g} s]lGb|t /xof] bf>f] jl/otfsf g]tfx?sf] cys d]xgtsf sf/0fn] dfq} ;+ljwfg lgdf{0f ;+ej eof] eGg] s'/f ljZn]ifsx?n] x]ssf /fv]s} 5g\ . ;+ljwfg sfof{Gjogsf] of] P]ltxfl;s r/0fdf klg rf/ jif{df rf/ ;/sf/ km]g]{ sd{ bnx?n] ul/ g} 5f8]sf sf/0fn] bnx?sf] of] u7jGwg ;Qf :jfy{sf sf/0fn] jg]sf] x}g eGg] s'/f Jojxf/tM k'li6 guf{;Dd hgtfn] kTofpg ;s]sf 5}gg\ . lgjf{rg k'j{sf] u7jGwg Ph]08f s]lGb|t x'G5 t/ lgjf{rg kl5sf] u7jGwg ;Qf s]lGb|t x'G5 eGg] /fhgLlt zf:qsf] ;fdfGo cg'dfg klg xfn}sf bnx?sf s[ofsnfkn] c;To ;fljt ul/lbPsf5g\ . To;}n] bnx?nfO{ r'gf}lt 5 ls of] u7jGwg kmut ;Qf :jfy{sf sf/0fn] jg]sf] x}g eg]/ k|dfl0ft u/]/} b]vfpg h?/L 5 .

wgjfb / 8gjfbsf] jr{:jnfO{ Joj:yfkg ug]{ r'gf}ltM

g]kfnL /fhgLltdf of] :yflkt e};s]sf] 5 ls r'gfj lhTg] xf] eg] wg / 8gsf] hf]xf] ug{ h?/L 5 . pDd]bjf/sf] of]Uotf Ifdtf / hgtfdf xfl;n u/]sf] nf]sk[otfsf] g]kfnL /fhgLltdf To;df klg lgjf{rgsf] /fhgLltdf s'g} sfd 5}g eGg] g} k|dfl0ft e};s]sf] 5 . u7jGwgsf xfn}sf l6s6 ljt/0fsf jvt b]vf k/]sf 36gfx? g} o; tYonfO{ k'li6 ug{ sfkmL 5g\ . cfkm}n] ;Qf ;dfn]sf jvt u+le/ ck/fwsf bf]ifL jf km/f/ ck/fwL s/f/ ul/Psf dflg;x?n] l6s6 k|fKt u/]sf5g\ . 8gsf] ;fy / wgsf] hf]xf] ug{ g;Sg] O{dfGbf/ dflg;x? /fhgLlts v]njf6 hjh{:t jflx/g k/]sf] 5 . xfn}sf] :yfgLo lgjf{rgdf klxnf] jGg ;kmn kf6L{sf] pkfWoIfn] wg / 8gsf] hf]xf] ug{ g;Sg] ePsf sf/0fn] cfkm' pDd]bjf/ jGg g;s]sf] ;fj{hlgs cleJolQm o; tYosf ;fIfL 5g\ . cJoQm ;fIfLx? Oq tq ;j{q 5g\ . o:tf] r'gf}ltnfO{ u7jGwg jgfP/ xf}l;Psf bnx?n] s;/L Joj:yfkg ug]{ x'g lgs} rf;f]sf ;fy x]l/Psf]5 . ;+;bsf] lgjf{rgsf] 5fof u}/ gfkmfd'ns / ljz'4 k]zfut ;+u7gx?df klg b]vf kg]{ u/]sf] 5 . of] r'gf}ltsf] ;fdgf ub}{ wgjfb / 8gjfbsf] g]kfnL /fhgLltdf s'g} :yfg 5}g eGg] s'/f Jojxf/t k'li6 ug]{ r'gf}lt bnx?nfO{ 5 .

zlQm s]Gb|x?sf] bjfjnfO{ ;fdgf ug]{ r'gf}ltM

 u7jGwgx? jGb} ubf{ g]kfnL /fhgLlts bnx?nfO{ x]Ssf eof] / /fhgLlts l:y/tfsfnflu u7jGwg jgfpg nfu] eGg] g} lgisif{ lgsflnPsf] lyof] . of] lgisif{ lgsfNg kfpbf gkfpb} of] u7jGwg cd's zlQm s]Gb|sf] lgb]zgdf jg]sf] xf] eg] o;sf] sfp06/df csf]{ lsg gjgfpg] eGg] rrf{ dfq} x}g Jojxf/df g} b]vf k/of] . o;sf ;fy ;fy} slxNo} sNkgf gul/Psf kfqx?sf] lsQf kl/jt{g / c:jefljs / ck|fs[lts nfUg] vfndf ;+nUgtf / ;xsfo{sf pbfx/0fx?n] oL u7jGwgx?sf jf/]df ;f]Rg jfWo jgfof] . u7jGwgx? :jrflnt x'g ls ;+rflnt x'g eGg] cxd k|Zg g]kfnL /fhgLltdf v8f e}xfNof] . o:tf] ;+;o / cfz+sf k}bf ePsf] ;Gbe{df cfz+sfx?nfO{ cgb]vf u/]/ cl3 j9g ;+ej 5}g . bnx?sf ;fd' oL u7jGwgx? xfd|f ljj]sn] / xfd|} cfjZostfn] / xfd|} kxnsbdLdf jg]sf x'g zlQm s]Gb|sf] rfxgf lgb]zg / v6g k6gsf] s'g} u'Ghfo; 5}g eGg] s'/f jf]nL n] x}g Jojxf/jf6} k'li6 ug{ bnx?nfO{ r'gf}lt 5 . ;+u;+u} zlQm s]Gb|sf] rfxgfn] gjg]sf eP klg jlg g} ;s]kl5 ltgnfO{ pkof]u  k|of]u jf b'?kof]u ug]{ pgLx?sf] k|oTg x'g] 5 o; jvt klg u7jGwgsf tfn'sbf/x?n] cf cfkmgf u7jGwgx?nfO{ kmut ;Qf :jfy{sflglDt Tof] vt/fjf6 klg jrfpg h?/L 5 .

cGtdf

u7jGwgx? u+le/ cj;/ / r'gf}ltx?sf bf];fwdf v8f ePsf5g\ . kl/l:yltn] l;h{gf u/]sf cj;/x?nfO{ r'Dg ;Sbf cu|ufld km8sf] dfg]{ k|r'/ ;+efjgf 5 . cj;/nfO{ ;b'kof]u ug{ g;Sbf ToxL r'gf}ltdf jblng ;S5 . 7Ls o;/L g} r'gf}sf] j'l4dQfk'0f{ 9+un] ;fdgf ug{ ;Sbf r'gf}ltx?nfO{ cj;/df jbNg ;lsg] ;+efjgf klg /xG5 . To;}n] bnx?sf] kl/Iff / u7jGwgx?sf] eljZonfO{ hgtfn] lgxfNb}5g\ . bnx? g]tf / sfo{stf{x? cfkm'nfO{ hgtfsf] rfxgfsf] kIfdf v/f] ptfg{ ;s] b]z hgtf ;+u} /fhgLltn] g} ;kmntf xfl;n ug]{ 5 . o;f] ug{ g;Sbf oxL u7jGwg unkf;f] jGg] klg ;+efjgf Tolts}5 . cfzf u/f} u7jGwg b]z / hgtfsf] cj:yf jbNg] ;zQm ;fwg jgf]; oxL sfdgf u/f} . lg/Gt/ vj/bf/L nf]stGqsf] ;kmntfsf] dfks jgfpg ;j} lhDd]jf/ gful/ssf] st{Jo xf] eGg] s'/f klg glj;f}{ . 

संक्रमणकालीन न्यायको संकटमोचन

संक्रमणकालीन न्यायको संकटमोचन

खिमलाल देवकोटा

दश वर्षे द्वन्द्व र ऐतिहासिक बाह्रबुँदे समझदारीको जगमा भएको संयुक्त जनआन्दोलनको उपजका रूपमा रहेका विस्तृत शान्ति सम्झौता अन्तरिम संविधान यो राजनीतिका आधारस्तम्भ हुन् ।   नेपाली शान्ति प्रक्रियाका लक्ष्य उद्देश्य र उपलब्धि र चुनौती समेतका आलोकमा अत्यन्त संवेदनशील विषयमा संक्रमणकालीन न्यायका बारेमा संक्षिप्त चर्चा र समीक्षा यहाँ गरिएको छ ।  

शान्ति प्रक्रियाको अन्तर्य

  मुख्य रूपमा नेपाली शान्ति प्रकृयाको पहिलो, उद्देश्य विगत दश वर्षदेखि भएको सशस्त्र द्वन्द्वको अन्त गर्ने सोको कारणको पहिचान गरी समाधानको उपाय खोज्ने थियो ।   यस अन्तर्गत सेना र हतियारको व्यवस्थापन थियो ।   यसभित्र पनि माओवादी लडाकुहरूको समायोजन र पुनस्र्थापना गर्ने र नेपाली सेनाको लोकतन्त्रीकरण, राष्ट्रिय र समावेशी चरित्र सहित उपयुक्त संख्यामा घटाउने कुरा पर्दथे ।   दोस्रो, उद्देश्यका रूपमा जनताका निर्वाचित प्रतिनिधि संस्था संविधानसभामार्फत संविधान बनाउने कुरा थियो ।   तेस्रो, आर्थिक समाजिक रूपान्तरणसहितको राज्यको अग्रगामी पुनःसंरचना गर्ने थियो ।   चौथो, द्वन्द्वकालमा घटेका घटनाको सत्य तथ्यको छानबिन गरी संक्रमणकालीन न्यायको प्रत्याभूति गर्नु थियो ।   उपर्युक्त चार उद्देश्य मध्ये केही कमी कमजोरी भए पनि आफ्नै शैलीमा पहिलो दोस्रो र तेस्रो उद्देश्यमा थोरबहुत प्रगति भएकै छ ।   तर चौथो अर्थात् संक्रमणकालीन न्यायको व्यवस्थापन यतिबेला पेचिलो बनेको छ ।   त्यसका बारेमा राज्य र सम्बन्धित सरोकारवालाहरूको स्पष्ट दृष्टिकोणको अभावमा तार्किक निष्कर्ष भेटाउने सकेको छैन ।   

संक्रमणकालीन न्याय सिद्धान्त

द्वन्द्वकालीन अवस्थामा कानुन र व्यवस्था उल्लङ्घन भै विद्रोहका कारणले सिर्जना भएका घटनाहरूको शान्तिपूर्ण समाधान विद्यामान कानुन र नियमित अदालतबाट छैन ।   तसर्थ संक्रमणकालीन न्यायको माध्यमबाट समाधान खोज्न पर्छ भन्ने मान्यताको विकास द्वन्द्वोत्तर मुलुकहरूमा भएको छ ।   संसारका द्वन्द्वोत्तर तीन दर्जनभन्दा बढी मुलुकहरूमा द्वन्द्वको कारण पहिचान गर्ने, सत्यको अन्वेषण गरी भविष्यमा नदोहोरिने ग्यारेण्टी गर्ने, पीडितलाई परिपूरणको व्यवस्था गर्ने र द्वन्द्वको कारक रहेको संरचनाको सुधार गर्ने गरी चार खम्बाको विकास गरी सिद्धान्तका रूपमा ग्रहण पनि गरिएको छ ।   यिनै सिद्धान्तका आधारमा संसारभरीको संक्रमणकालीन न्यायको समाधान खोजिएको छ भने नेपाल पनि त्यो भन्दा भिन्न जान सक्दैन ।   संसारमा विकसित मान्यताका आधारमा तर नेपाली परिवेशलाई ध्यान दिँदै समाधान खोज्नु अर्को विकल्प छैन ।   

नेपाली परिवेश ः संकटको घेरामा

यी तथ्यहरूका आधारमा नेपालमा सत्य निरूपण तथा मेल मिलाप आयोग एवं बेपत्ता छानबिन आयोग गठन भै विगत दुई वर्षभन्दा बढी अवधिदेखि कार्यरत छन् ।   एक दशकको मेहनतले बनेको ऐनका केही प्रावधानहरूमा आपत्ति जनाउँदै अदालतको आदेशले बदर गरिदिएका कारणले आफैँ अपाङ्ग बनेको छ ।   सरकार त्यो आदेशको पुनरावलोकन गर्ने वा अदालतको आदेश बमोजिम ऐन संशोधन गर्ने दुई मध्ये एक बाटो रोजी हिँड्न पर्ने थियो तर सरकार पुनरावलोकन पनि यथावत राख्ने र आदेश बमोजिम कानुन संशोधन पनि गर्ने दुवै बाटो एकसाथ हिँड्न कोसिस गर्दैछ ।   राज्यले एउटा बाटो रोज्नु पर्छ ।   सर्वोच्च अदालतको फैसला बमोजिम ऐन संशोधनको गृहकार्य पनि भएको छ ।   यो बाटो रोजेको हो भने निष्कर्ष एउटा निस्कन्छ र राज्यले भनोस् अब हामी सर्वोच्चमा दर्ता गरेको पुनरावलोकनको मुद्दाबाट पछि हट्यौँ ।   हैन पुनरावलोकनको आशा छ भने कानुन संशोधनको बाटो छाडौँ र संक्रमणकालको व्यवस्थापन गर्न लागौँ तर राज्य दुवै बाटो एकसाथ हिँड्न खोज्दै गरेका कारणले संक्रमणकालीन न्याय संकटमा परेको छ ।   यही कारणले राज्यको र सम्बन्धित सरोकारवालाहरूको स्पष्ट दृष्टिकोणको अभावले नेपालमा संक्रमणकालीन न्यायले अन्योलको अवस्थाको सामना गर्दैछ ।   दुई वर्षको समय तोकेर दुई छुट्टा छुट्टै आयोगहरू बनेकोमा कानुन बमोजिम थप्न पाउने म्याद एक वर्ष थपेर पनि सो अन्तिम चरणमा पुगेको छ ।   लगभग पूरै तीन वर्षको अवधिमा आयोगका काम भने ६० हजार उजुरी संकलन गर्ने बाहेक अरु हुन सकेको छैन ।   आयोगहरूको हैसियत र काम गर्ने शैली यसका लागि जिम्मेवार त छँदैछन् तर कानुन र संविधानले तोकेको हैसियतभन्दा दलहरूले ग्रहण गरेको, प्रदान गरेको र आत्मसात् गरेको हैसियत भने आफैँले नियुक्त गरेका कारिन्दा कार्यकर्ताभन्दा बढी छैन ।   यसैका कारणले आयोगहरूको क्षमता र कार्यदक्षतामा ग्रहण लागेको छ ।   यसकारण विषय वस्तुको जटिलताका कारणले र काम गर्ने शैलीका कारणले समेत संक्रमणकालीन न्यायको मामला यतिबेला संकटमा परेको छ ।  

ढुङ्गेल प्रकरण र दलहरूको मौनता

यसैबीच करिब दश वर्षदेखि द्वन्द्वकालीन घटना भनिएको र संक्रमणकालीन संयन्त्रहरूको कार्यक्षेत्रभित्र पर्ने भनेर सर्वोच्च अदालतबाट फैसला भएर पनि माफी मुल्तवी गर्न प्रयास गरिएको बालकृष्ण ढुङ्गेलको गत हप्ताको पक्राउ र जेल चलानले नेपाली संक्रमणकालीन न्यायले अर्को मोड लिएको छ ।   यही मुद्दालाई यही राज्यले कुनैबेला द्वन्द्वकालीन ठान्यो र अदालतको फैसला हुँदाहुँदै पनि कारागार चलान गर्न आवश्यक ठानेन तर निर्वाचनको मुखैमा यही राज्यले पक्राउ गरी जेल चलान ग¥यो ।   यस सन्दर्भमा राज्यको दृष्टिकोण बदलिएको हो कि राज्यको र राजनीतिको मौसम बदलिएको हो बुझ्न सकिएन ।   तथ्यमा कुनै फेरबदल आएको छैन तर परिणाममा आमूल परिवर्तन देखियो ।   यो नजिर हो भने अब नेपाली संक्रमणकालीन न्यायको व्याख्या अर्को ढंगले गर्नुपर्ने हुन्छ ।   हैन यो भिन्न केश हो राज्यको संक्रमणकालीन न्यायको अवधारणामा कुनै परिवर्तन आएको छैन भन्ने हो भने अर्को निष्कर्ष निकाल्न पर्ने हुन्छ ।   यसबारेमा सरोकारवालाहरूको आधिकारिक धारणा नआएका कारणले थप अन्योल सिर्जना भएको छ ।  

सकारात्मक विकल्पको खाजी

त्यसो त बालकृष्ण ढङ्ुगेल समेत संलग्न भएको भनिएको मुद्दाका आरोपी पुण्य गौतम विगत आधा दशकदेखि जेल जीवन व्यतित गरिरहेका छन् ।   यस्तै प्रकृतिको घटनामा यस अघि पनि पक्राउ गरी जेल चलान गरेका घटना अरु पनि छन् ।   गोरखाको फुजेल घटनाको विवाद अदालतमा कायमै छ ।   ढुंगेलको गिरफ्तारी र जेल चलानको घटनाले सहज अनुमान गर्ने एउटा कोणको कुरा के हो भने अदालतबाट अन्तिम फैसला भै दण्ड सजाय निर्धारण भएका जो कोही पनि जेल जानुको विकल्प छैन ।   यदि यसो हो भने संक्रमणकालीन न्यायका लागि भनेर गठन गरिएका संयन्त्रहरूलाई राज्यले पालेर राख्नुको केही अर्थ छैन ।   तिनको ढिला नगरी खारेजी गरौँ ।   हैन संक्रमणकालीन न्यायको मर्म अर्को हो ।   नेपाल द्वन्द्वोत्तर मुलुक भएका कारणले द्वन्द्वकालमा घटेका सबै घटनाहरूको मुद्दा चलाउने र ठहरिए बमोजिम जेल हाल्ने राज्यको नीति हैन ।   सो सम्भव पनि छैन भन्ने आजसम्मको बुझाइ कायमै छ भने तदनुकूलको काम र व्यवहार सम्बद्ध पक्षले देखाउन सक्न प¥यो ।   सत्यनिरूपण तथा मेल मिलाप आयोग मात्रैको संकलनमा साठीहजार भन्दा बढी घटनाहरू दर्ता भएका छन् ।   यी सबैमा अनुसन्धान गर्ने र मुद्दा चलाउने हो भने राज्यको अबको केही दशक अरु सबै छाडेर त्यही मात्रै गर्नपर्छ ।   स्कुल र अस्पताल बनाउन छाडेर जेलहरू मात्रै बनाउन पर्छ जुन बिल्कुल सम्भव छैन ।   तर यो सम्भव छैन र तथ्यको अन्वेषण र मेलमिलाप बाहेक अर्को उपाय छैन भन्ने सपाट तथ्य सम्बद्ध पक्षहरूले बुझ्न जरुरी छ ।   

गठबन्धनको प्रभाव र विदेशी चासो

नेपालको संक्रमणकालीन न्यायमा आन्तरिक र बाह्य प्रभावहरू त्यतिकै पर्ने गरेका छन् ।   आन्तरिक रूपमा बन्ने र भत्कने गरेका राजनीतिक गठबन्धनहरूका प्रकृतिका आधारमा दृष्टिकोणमा तलमाथि पर्ने गरेको तथ्य जगजाहेर छ ।   यसका अतिरिक्त नेपाली राजनीतिको प्रगतिका आधारमा विदेशी चासो पनि बढ्ने घट्ने गरेको पाइन्छ ।   नेपाली राजनीति यतिबेला गठबन्धन संस्कृतिमा तीव्रतम रूपमा अघि बढेको छ ।   वाम गठबन्धन बन्ने र त्यसको प्रतिउत्तरमा लोकतान्त्रिक गठबन्धन बन्ने गरेका छन् ।   यदि तथ्य यही हो भने र यसका आधारमा नै नेपाली राजनीति परिचालित हुने हो भने नेपाली संक्रमणकालीन घटनाहरूमा पनि विदेशी स्वार्थमा विदेशीकै चासो भित्रिने खतरा पैदा भएको छ ।   एक खालको गठबन्धन सरकार बन्दा विदेशी शक्तिहरू यो नेपालको आन्तरिक मामला हो यसलाई दलहरूको समझदारीमा जे जसरी समाधान खोज्छन् हाम्रो समर्थन र साथ रहनेछ भन्ने सुनियो ।   तर अर्कोथरी गठबन्धन बन्दा हैन अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय यो मामलालाई गहिरो र चासोकासाथ हेरी राखेको छ नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय दायित्व दृढतापूर्वक नै निभाउन पर्छ अन्यथा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्राधिकार आकर्षित हुन्छ भन्ने गरेको पनि पाइन्छ ।   जसरी नेपाली राजनीति सत्ता स्वार्थमा आधारित हुने र त्यही अनुसार दृष्टिकोण छ त्यसै गरी अन्तर्राष्ट्रिय समुदायबाट पनि दृष्टिकोणमा नै आवधिक फेरबदल हुने गरेको छ ।   यो कुरा संक्रमणकालीन न्याय र यसको व्यवस्थापनका लागि सकारात्मक कुरा भने पटक्कै होइन ।  

अर्को अधिकारसम्पन्न आयोग !

नेपाल द्वन्द्वोत्तर मुलुक हो भन्ने कुरामा विवाद छैन ।   द्वन्द्वकालामा घटेका सबै घटनाका बारेमा सत्य निरूपण तथा मेल मिलाप आयोग तथा बेपत्ता छानबिन आयोग मार्फत टुङ्गोमा पु¥याउन पर्छ भन्ने कुरामा पनि विवाद छैन ।   तर आन्तरिक रूपमा दलहरू सत्ता स्वार्थका कारणले विभाजित हुने र विभाजित हुने बित्तिकै संक्रमणकालीन न्याय जस्तो संवेदनशील मुद्दामा पनि दृष्टिकोण बदलिदिने कुरा शोभनीय छैन ।   त्यसै गरी अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको पनि बेला बेलामा दृष्टिकोण बदलिने र प्राथमिकता बदलिने कुरा पनि पाच्य हँुदैन ।   साँचो कुरा यो हो कि नेपालमा संक्रमणकालीन न्यायका संयन्त्रहरू बनेका त छन् तर तिनको काम प्रभावकारी पटक्कै भएको छैन ।   निहित स्वार्थ र कसैको जागिर खाने अखडाका रूपमा मात्रै यस्ता संवेदनशील संयन्त्रहरूलाई परिणत हुन दिन हुँदैन ।   तिनको म्याद पनि अब केही महिना मात्रै छ ।   अब म्याद थप गर्न कानुनले नै अनुमति दिँदैन ।   यस्तो अवस्थामा सरकारका सामु दुईटा विकल्प छन् ।   एक, आजसम्म गरेका कामको प्रतिवेदन सहित राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगलाई हस्तान्तरण गर्ने र राष्ट्रिय मानवधिकार आयोग मार्फत् नै बाँकी कामको सम्पादन गर्नु श्रेयस्कर हुनेछ ।   तर यसो गर्दा मानवअधिकार आयोगको कार्यादेशमा संक्रमणकालीन न्यायको सिद्धान्त र मान्यता भने थप्न जरुरी छ ।   यसो गर्न सम्भव भएन भने अर्को दोस्रो विकल्प उच्चस्तरीय संक्रमणकालीन न्यायको संयन्त्रकै रूपमा अधिकारसम्पन्न आयोगलाई जिम्मा दिई सो संयन्त्र मार्फत यो मामलालाई हल गर्नु उचित हुनेछ ।   यति संवेदनशील मामलालाई सत्तामा चढ्ने र सत्तामा चढेपछि सत्ता टिकाउने वा सत्ताबाट हटेपछि अर्कोको सत्ता ढाल्ने हतियारका रूपमा दुरुपयोग नगराँै ।   

प्रकाशित मिति: २०७४/७/२१

Senior Loeb Scholar lecture: David Harvey

Nagarik Manch - Khimlal Devkota, Leader Naya Shakti Party with Shreeram ...

Interview with Khem Lal Devkota

नेपालको सन्दर्भमा वाम भनेको कम्युनिष्ट होइन : देवकोटा

294SHARES

एमाले, माओवादी र नयाँ शक्तिको गठबन्धनलाई वाम तथा प्रगतिशील गठबन्धनको नाम दिइएको छ । यो गठबन्धन लगत्तै कांग्रेसको नेतृत्वमा अर्को गठबन्धन बनेको छ । जसको नाम दिइएको छ- लोकतान्त्रिक गठबन्धन । तर चरित्रका हिसाबले पहिलो गठबन्धनलाई वाम–लोकतान्त्रिक गठबन्धन र दोस्रो गठबन्धनलाई उदारवादी-पुरातनवादी (लिवरल-कन्जर्भेटिभ) गठबन्धन भन्नुपर्छ भन्ने बहस पनि छ । यसै सन्दर्भमा नयाँ शक्तिका नेता तथा वरिष्ठ अधिवक्ता खिमलाल देवकोटासँग साझापोस्टले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ-

अहिले बनेको गठबन्धनको नामबारे यहाँको बुझाई के हो ?

प्रजातान्त्रिक प्रमाणपत्र नेपाली कांग्रेसको भएको हुनाले उसले जे गर्दा पनि लोकतान्त्रिक हुने । ऊ जुन कित्तामा उभियो, त्यही लोकतान्त्रिक कित्ता हुने । यो चाहिँ नेपालको परम्परागत मान्यता बन्न पुगेको हो । तर बाइ कन्डक्ट डेमोक्रेटिक भन्ने हो भने नेपाली कांग्रेस सबैभन्दा निरंकुश भएको छ । अर्को कोणबाट हेर्ने हो भने नेपालका कम्युनिष्टहरु दस्तावेजका हिसाबले हेर्दा पनि र क्रियाकलापको दृष्टिले हेर्ने हो भने पनि सबैभन्दा बढी लोकतान्त्रिक देखिन्छ । अभ्यासका हिसाबले सबैभन्दा बढी छलफल, बहस हुनेगर्दछ । तर उनीहरुलाई प्रजातान्त्रिक प्रमाणपत्र छैन । यसर्थ, उनीहरुले आफूलाई लोकतान्त्रिक शक्ति भनेर दावी गर्न नि सक्दैनन् । अरुले स्वकार्दा पनि स्वीकार्दैनन् । यसर्थ अहिले नेपालको सन्दर्भमा वाम गठबन्धन र लोकतान्त्रिक गठबन्धन भनिएको छ । यो व्यवहारका हिसाबले सही होइन ।

हुनुपर्ने के हो त ?

हुनुपर्ने के हो भने कम्युनिष्ट नाम भएका र कम्युनिष्ट पृष्ठभूमि भएकाहरु एकठाउँमा आइसकेपछि त्यसको प्रतिक्रियास्वरुप बनेको गठबन्धनलाई म लोकतान्त्रिक होइन बरु म त रेस्ट एलाइन्स (बाँकी रहेकाहरुको गठबन्धन) भन्छु । नेपालको सन्दर्भमा लेफ्ट भनेको कम्युनिष्ट होइन । यो भनेको क्रान्तिकारी, परिवर्तनका एजेन्डा उठाउनेहरुको समूह लेफ्ट अथवा वाम हो । यसबाट बाँकी रहेकाहरुको एलाइन्स चाहिँ ‘रेस्ट’ एलाएन्स हो । यसर्थ, उनीहरुले लोकतान्त्रिक गठबन्धन भनेर दावी गर्न मिल्दैन भन्ने मेरो बुझाई छ ।

तर, सबैले वाम र लोकतान्त्रिक गठबन्धन भनिरहेका छन् नि ?

यहाँ त यस्तो भयो, परम्परागतरुपमा नेपाली कांग्रेस प्रजातन्त्रको लागि लडेको भन्ने कुरा अभ्यस्त बनाइएको छ । उसले जतिसुकै निरंकुश व्यवहार गर्दा पनि उसले लोकतान्त्रिक प्रमाणपत्र पाउँछ । कांग्रेस सहभागी भएको एलाएन्स चाहिँ लोकतान्त्रिक एलाएन्स, कांग्रेसबाहेकको भयो भने त्यो चाहिँ लोकतान्त्रिक नै नहुने, गैरलोकतान्त्रिक हुने जस्तो भयो ।

यसरी हेर्दा, विषयको सारभन्दा पनि ब्रान्डको रुपमा गठबन्धनको नाम जुराइएको छ ?

हो, ब्रान्डकै रुपमा प्रयोग भएको छ । सारतत्व अथवा इसेन्सको रुपमा भन्ने हो भने नेपालमा त सबै प्रयोगहरु भए । राप्रपा, एमाले र माओवादी सरकारको पनि अभ्यास भयो । कांग्रेस, राप्रपा र माओवादीको सरकार पनि अभ्यास भयो । सबैखाले अभ्यासहरु भए । सबै सरकारका नीति, कार्यक्रम र खासगरी व्यवहार हेर्दा ती उन्नाइस बीस पनि छैन । बराबर छन् । यसर्थ, ‘इसेन्स’को हिसाबले त कहीँकतै पनि फरक देखिँदैन । अवधारणा र दृष्टिकोणका हिसाबले मात्रै विभाजित भएका छन् । अहिलेको एलाएन्सकै कुरा गर्दा यो कन्टेन्ट बेस अवधारणा हो कि फिअर साइकोसिसबाट सिर्जना भएको भनेर हेर्दा एमाले पनि गठबन्धन नगरे सरकारमा जान सकिँदैन भन्ने । माओवादी र नयाँ शक्तिका लागि पनि गठबन्धन नगरी सुरक्षित भईंदैन भन्ने लाग्ने । उता, कांग्रेस पनि वामहरु एकजुट भए भने त हामी खत्तम हुन्छौं । यसर्थ, हामीले जोजोलाई जहाँजहाँबाट ल्याएर भए पनि गठबन्धन बनाउनै पर्छ भन्ने सोच देखियो । यसरी हेर्दा, पहिलो यो प्रतिक्रियाको गठबन्धन हो । दोस्रो, कुरा कन्टेन्टमा आधारित भन्दा सत्ताबाट बाहिर रहनुपर्छ कि भन्ने डरमा आधारित गठबन्धन हो । यसर्थ, यसको सैद्धान्तिक विश्लेषण गर्ने कुरा त्यति सुविधा छैन ।

डर र सत्ता स्वार्थ मात्रैले यी ठूला पार्टीहरु आफ्नो नामै फेर्ने, नयाँ पार्टी बनाउने अवस्थामा पुगेका हुन् ? अरु केही कुराको प्रभाव छैन ?

होइन, वस्तुगत अवस्था एकदमै तयार छ । यसमा विवादै छैन । गठबन्धनको लागि वस्तुगत अवस्था तयार भएकै हो । तर, नेतृत्व गर्ने नेताको गुण र सोचको कारण यो भएको होइन । अवस्था तयार भयो अब गठबन्धन गरौं भन्ने नेतृत्व बुझाई भएर यो भएको म पटक्कै पाउँदिन । यदि उनीहरु तयार थिए भने यो चुनावै मुखमा किन गर्नुपर्दथ्यो ? चुनावको मुखमा भएको छ भने त यो सत्ता सुरक्षाको निम्ति नै हो भन्न सकियो नि ! तर, यो कामलाई वस्तुगत अवस्थाले भने अवश्य सहयोग गरिरहेको छ ।

तपाईंको विचारमा के हुनुपर्दथ्यो ? कसरी हुनुपर्दथ्यो ?

हुनुपर्दथ्यो चाहिँ के भने वस्तुगत अवस्था प्राथमिकतामा पर्नुपर्दथ्यो । वस्तुगत अवस्था बुझेर गठबन्धन गरेको भए त सत्ता यसै सुरक्षित हुन्थ्यो नि । तर, अहिले सत्ता प्राथमिकतामा पर्यो । सत्ता प्राथमिकतामा परेपछि वस्तुगत अवस्था पनि छ भन्ने कुरा द्वितीय कुरा हो । यद्यपि सत्ताकै कारणले भने पनि वस्तुगत अवस्थाले पेलिरहेको छ । भोलि कन्टेन्टका हिसाबले विवाद नहोस्, वस्तुगत अवस्थाले अपेक्षाको सम्बोधन यो गठबन्धनले गर्न सकोस् भन्ने मेरो शुभकामना छ ।